استان سیستان و بلوچستان ؛ گردهمایی دریا و کویر

معرفی کلی استان سیستان و بلوچستان

تاریخچه مختصر استان

استان سیستان و بلوچستان، سرزمین اساطیری ایران، از دو ناحیه‌ی شمالی و جنوبی تشکیل شده است. ناحیه‌ی شمالی آن را سیستان امروزی و ناحیه‌ی جنوبی را بلوچستان امروزی در بر می‌گیرد.

سیستان؛ سرزمین پهلوانان

سیستان که امروزه بخش شمالی استان را شامل می‌شود، در کتاب اوستا به‌عنوان یازدهمین سرزمینی که “اهورامزدا” آفریده است، شناخته می‌شود. این سرزمین زادگاه رستم دستان، پهلوان اسطوره‌ای شاهنامه‌ی فردوسی است. تاریخ‌نگاران، سیستان را به “گرشاسب”، یکی از نوادگان “کیومرث” نسبت می‌دهند.
نام سیستان برگرفته از قوم “سکا” است؛ قومی آریایی که در حدود سال ۱۲۸ پیش از میلاد، این سرزمین را تصرف کردند و در آن سکونت گزیدند. نام دیگر سیستان “نیمروز” است و روایت است که بسیاری از شهرهای این منطقه توسط پهلوانان اسطوره‌ای ایران همچون “زال”، “سام” و “رستم” بنا شده‌اند.

سیستان در دوران ساسانیان تحت سلطه‌ی “اردشیر بابکان” قرار گرفت و پس از آن در سال ۲۳ هجری قمری توسط اعراب مسلمان فتح شد. اولین فرمانروای ایرانی این سرزمین پس از اسلام، “یعقوب لیث صفاری” بود که با قدرت و درایت خود بر آن حکومت کرد. پس از او، حکومت‌های سامانیان، غزنویان و سلجوقیان نیز به ترتیب در این منطقه فرمانروایی داشته‌اند.

بلوچستان؛ سرزمین باستانی

ناحیه‌ی جنوبی استان، یعنی بلوچستان امروزی، در اسناد تاریخی باستان به نام “مکا” مشهور بوده است. همچنین “هرودت”، تاریخ‌نگار یونانی، از این سرزمین به‌عنوان “گدروزیا” یاد کرده است.
پس از سقوط هخامنشیان به دست اسکندر مقدونی در سال ۳۳۰ پیش از میلاد، او در مسیر بازگشت خود از هند، از گدروزیا عبور کرد. با ورود اعراب مسلمان در زمان خلافت “عمر بن خطاب”، مردم بلوچستان به اسلام گرویدند و این سرزمین همچنان بخشی از ایران باقی ماند.

تقسیمات و تحولات سرزمینی

از زمان ساسانیان به بعد این سرزمین همواره جزیی از ایران محسوب می شد تا اینکه با دخالت بریتانیا در قرن نوزدهم میلادی عملاً به دو بخش غربی و شرقی تقسیم شد. از این به بعد بلوچستان مانند سایر ایالت ها و ولایت های کشور حکومت خان خانی داشت تا در سال 1307 ه.ش پس از شکست دوست محمد خان بارکزهی قدرت حکومت مرکزی در این خطه تثبیت شد.

موقعیت جغرافیایی و همسایگان استان

استان سیستان و بلوچستان در جنوب شرقی ایران قرار دارد. این استان از سمت شرق با کشورهای پاکستان و افغانستان، از شمال با استان خراسان جنوبی، از غرب با استان های کرمان و هرمزگان و از جنوب با دریای عمان همسایه است.

سیستان و بلوچستان بعد از استان کرمان، با وسعت 181,785 کیلومتر مربع دومین استان از نظر پهناوری است.

تقسیم بندی شهری استان

استان سیستان و بلوچستان دارای 26 شهرستان، 57 شهر، 68 بخش و 145 دهستان میباشد. در جدول زیر تقسیم بندی شهرستان های این استان و شهرهای هر شهرستان را آورده ایم.

ردیف	شهرستان	شهر
1	زاهدان	زاهدان
		نصرت آباد
		سرجنگل
2	زابل	زابل
		بنجار
3	ایرانشهر	ایرانشهر
		بزمان
4	چابهار	چابهار
		پلان
5	سراوان	سراوان
		محمدی
		گشت
		اسفندک
		سیرکان
6	خاش	خاش
		اسماعیل آباد
		ده رئیس
7	کنارک	کنارک
		شهر جدید تیس
8	گلشن	جالق
9	نیک شهر	نیک شهر
		بنت
		چانف
10	راسک	راسک
		پیشین
		پارود
11	سیب و سوران	سوران
		سیب
		هیدوچ
12	زهک	زهک
		جزینک
13	فنوج	فنوج
		کتیج
14	مهرستان	مهرستان
		آشار
15	بمپور	بمپور
		محمدان
		قاسم آباد
16	قصرقند	قصرقند
		ساربوک
17	دلگان	گلمورتی
		چگردک
18	میرجاوه	میرجاوه
		ریگ ملک
		لادیز
19	هیرمند	دوست محمد
		قرقری
20	دشتیاری	نگور
		بندر بریس
21	تفتان	نوک آباد
22	هامون	علی اکبر
		محمدآباد
		شهر جدید رامشار
23	لاشار	اسپکه
24	زرآباد	زرآباد
25	نیمروز	ادیمی
26	سرباز	سرباز

ویژگی های طبیعی استان

ارتفاعات مهم:

تفتان با ارتفاع 4042 متر و بزمان با ارتفاع 3497 متر و کوه خواجه با ارتفاع 900 متر از سطح دریا مهمترین ارتفاعات این استان به حساب می آیند.

منابع آبی:

• رودخانه هیرمند: شاهرگ حیاتی این منطقه
• رودخانه بمپور: در ایرانشهر
• رودخانه سرباز: در شهرستان سرباز
• رودخانه های کاجو و کهیر: در نیکشهر
• رودخانه باهوکلات: در چابهار
• رودخانه ماشکید: در سراوان

• دریاچه هامون: بزرگترین دریاچه آب شیرین کشور، در منطقه سیستان با مساحت 4000 کیلومتر مربع و عمق متوسط 5 متر که به سه قسمت پوزک، صابوری و هیرمند تقسیم میشود. اهمیت این دریاچه بخاطر آب شیرین آن و امکان صید ماهی در سالهای پر آبی و تامین علوفه دام ها از طریق حاشیه و نیزار های آن می باشد. همچنین در مواقع پر آبی مازاد آب دریاچه از طریق آبراه شیله به مرز افغانستان بر می گردد.
• دریاچه جازموریان: دریاچه فصلی در غرب بلوچستان مابین کوه های مکران و کوه های شاهسواران که بخش زیادی از این آن در استان کرمان قرار دارد. این دریاچه نیز دارای آب شیرین است و علت شیرینی آن فرو رفتن آب در زمینهای آن است.

اقلیم و آب و هوا:

استان سیستان و بلوچستان یکی از گرم‌ترین و خشک‌ترین مناطق ایران است و اقلیم آن به‌طور کلی بیابانی و نیمه‌بیابانی محسوب می‌شود. این استان به دلیل گستردگی جغرافیایی و تنوع ارتفاعی، دارای اقلیم‌های متنوعی است که به‌طور خلاصه به شرح زیر است:

۱. اقلیم بیابانی گرم و خشک (سیستان)

• ویژگی‌ها: تابستان‌های بسیار گرم و خشک و زمستان‌های معتدل.
• مناطق: شمال استان، به‌ویژه منطقه سیستان (شامل زابل و مناطق اطراف).
• بادهای ۱۲۰ روزه: این بادها از اواخر بهار تا اوایل پاییز می‌وزند و باعث کاهش رطوبت و افزایش گردوغبار می‌شوند.

۲. اقلیم گرم و مرطوب (مکران)

• ویژگی‌ها: تابستان‌های گرم و مرطوب و زمستان‌های ملایم.
• مناطق: جنوب استان، به‌ویژه سواحل دریای عمان مانند چابهار و کنارک.
• تأثیر دریا: نزدیکی به دریا باعث ایجاد رطوبت بالا در این مناطق می‌شود.

۳. اقلیم معتدل کوهستانی (ارتفاعات)

• ویژگی‌ها: تابستان‌های معتدل و زمستان‌های سرد.
• مناطق: بخش‌های کوهستانی مانند کوه‌های تفتان و بیرک.
• بارش: نسبت به سایر نقاط استان، بارندگی بیشتری دارند.

---

ویژگی‌های کلی اقلیم استان:

• میانگین بارندگی: بسیار کم، به‌طور میانگین حدود ۱۰۰ میلی‌متر در سال.
• نوسانات دمایی: در برخی مناطق مانند زابل، اختلاف دمای شب و روز به بیش از ۳۰ درجه سانتی‌گراد می‌رسد.
• پدیده‌های اقلیمی خاص: بادهای شدید (بادهای ۱۲۰ روزه)، گردوغبار و طوفان شن در نواحی شمالی.

به دلیل همین ویژگی‌های اقلیمی، استان سیستان و بلوچستان با مشکلاتی مانند خشکسالی، کم‌آبی و طوفان‌های گردوغبار مواجه است.

افراد مشهور و تاثیرگذار استان سیستان و بلوچستان

• دکتر محمدتقی رخشانی: از نویسندگان و پژوهشگران برجسته در حوزه تاریخ و فرهنگ سیستان، مدیر روزنامه زاهدان

• ابو داوود سجستانی: (۲۰۲–۲۷۵ هجری قمری) یکی از فقها و دانشمندان برجسته سیستانی بود. نام کامل او سلیمان بن اشعث بن اسحاق بن بشیر شداد است. او کتاب‌های متعددی در زمینه فقه، تفسیر و حدیث تألیف کرده که مشهورترین آن‌ها حدیث السنن است.
• ابوسعید احمد بن عبدالجلیل سجزی، ستاره‌شناس و ریاضی‌دان ایرانی قرن چهارم هجری، اهل سیستان، وی زیج مأمونی را بنیان‌گذاری کرده و برای مأمون عباسی رصدخانه‌ای تأسیس کرد. ابوسعید سجزی دور کره زمین را محاسبه نمود که تفاوت آن با محاسبات امروزی تنها چند متر اختلاف دارد. همچنین، او اسطرلابی به نام «اسطرلاب زورقی» اختراع کرد که مورد تحسین ابوریحان بیرونی قرار گرفت.

موسیقی محلی استان سیستان و بلوچستان

در مجالس شادی اشعار عاشقانه خوانده میشود؛ بعضی نوازنده ها فی البداهه شعر می سرایند و با ساز میخوانند یا داستانهای عشقی مثل قصه مریم خاتون نقل می شود. سازهای همراهی کننده پهلوان سرود و تنبیره است.

فیلم مستند استان سیستان و بلوچستان

دو تا از بهترین مستندات ساخته شده درباره استان سیستان و بلوچستان، مستند بلوچستان اثر محسن زارعی و مستند زاهد اثر ایمان اسپرینگ است. مستند بلوچستان روایتی تصویری از حرومیت‌های منطقه بلوچستان و وضعیت توسعه‌یافتگی آن در سال‌های اخیر است و مستند زاهد روایتگر تاریخ و هنر سرزمین سیستان و بلوچستان است که پیشنهاد میکنیم هردوی اینها را تماشا کنید.

جمعیت و ویژگی های اجتماعی

جمعیت

بر اساس آخرین سرشماری رسمی کشور (۱۳۹۵)، استان سیستان و بلوچستان جمعیتی در حدود 2,775,014 نفر دارد.

ویژگی های زبانی

گویش سیستانی یکی از گویش‌های فارسی است که در سیستان ایران، افغانستان، ترکمنستان و دشت گرگان رواج دارد و با گویش خراسانی و تاجیکی شباهت دارد. این گویش همچنین واژه‌های مشترکی با بلوچی دارد.

و اما زبان بلوچی که از خانواده زبانهای هندواروپایی است، ترکیبی از فارسی قدیم و جدید است و تحت تأثیر لغات هندی، اردو، پشتو و انگلیسی قرار گرفته است. بلوچی شمالی بیشتر تحت تأثیر فارسی و بلوچی جنوبی که در گذشته تحت سلطه انگلیسیها بوده، بیشتر متأثر از انگلیسی و اردو است. به دلیل پراکندگی جغرافیایی، لهجه‌های متنوعی در بلوچستان وجود دارد که فهم آن‌ها برای گویشوران مناطق دیگر دشوار است.

دین

مردم سیستان عمدتاً شیعه و مردم بلوچستان بیشتر سنی مذهب هستند.

ویژگی های قومی

_{اعتبار عکس ها: خبرگزاری مهر}

استان سیستان و بلوچستان سرزمین اقوام متنوع است که حتی شناسایی و تشخیص این اقوام و تمیز دادن بینشان کار ساده ای نیست. در ادامه چند تا از مهمترین این اقوام را نام برده ایم:

1. بلوچ:
   یکی از بزرگ‌ترین و اصیل‌ترین اقوام استان که در استان سیستان و بلوچستان، سند، پنجاب، مرو و استان سیستان و بلوچستان پاکستان زندگی می‌کنند. زبان بلوچی دارند و از دیرباز در منطقه مکران سکونت داشته‌اند.
2. سیستانی:
   از اصیل‌ترین نژادهای آریایی که از سیستان به بلوچستان مهاجرت کرده‌اند. این قوم به دامداری و کشاورزی اشتغال دارند.
3. براهوایی:
   پراکنده در بیشتر نقاط بلوچستان. این قوم را ایرانى و آریایى دانسته‌اند. مهمترین تیره‌های آن قنبرانی و منگال‌ها هستند.
4. بارکزایی:
   از مهم‌ترین طوایف افغان که به ایران مهاجرت کرده‌اند. این قوم در مناطق مختلف سیستان و بلوچستان پراکنده هستند.
5. مکرانی:
   بیشتر در منطقه مکران ساکن‌اند و ترکیبی از نژاد هندو، افغان، آسوری و سیاه‌پوست هستند.
6. دهوری:
   از نژاد هند ایرانی که بیشتر به دخانی مشهور هستند.
7. درزاده:
   قومی ایرانی غیر بلوچ که به بلوچستان مهاجرت کرده و در آنجا سکونت دارند.
8. شه‌بخش (اسماعیل‌زایی):
   از طوایف معروف زاهدان که از نسل اسماعیل، فرزند محمد حسن لر شیرازی هستند. دارای تیره‌های مختلفی چون فقیرزایی، قنبرزایی و رادوزایی.
9. نارویی:
   یکی از اصیل‌ترین طوایف بلوچ که اکنون بیشتر در مناطق مختلف پراکنده شده‌اند.
10. سنجرانی:
    ریشه در بلوچستان پاکستان دارند و در استان سیستان و بلوچستان ساکن هستند.

این طوایف هر کدام دارای ویژگی‌های فرهنگی، زبانی و تاریخی متفاوتی هستند و ساختار اجتماعی استان را تشکیل می‌دهند.¹

جاذبه های گردشگری و فرهنگی

آثار تاریخی و فرهنگی

دره نگاران:

بزرگترین نگارخانه سنگی باستانی در ایران و کتیبه فرهنگی عصر شکار در هفتاد کیلومتری شمال غرب شهر سراوان و در فاصله 36 کیلومتری شمال غربی روستای ناهوک بخش جالق شهرستان سراوان واقع شده است. این مجموعه ای کم نظیر از نقش و نگار که بر روی صخره ها ایجاد شده است در دره ای به نام دره نگاران قرار دارد. این دره که در انتهای دشت سر دشت ناهوک دقیقا در انتهای دشت آبرفتی سردشت قرار گرفته دارای آب و هوایی مصفا و دره ای پر آب می باشد.

شهر سوخته:

شهر سوخته، بزرگ‌ترین و قدیمی‌ترین استقرار شهرنشینی در شرق فلات ایران است که شناسنامه پرافتخار سیستان محسوب می‌شود. این شهر با داشتن گورستانی به وسعت ۲۵ هکتار و حدود ۴۰,۰۰۰ گور، یکی از وسیع‌ترین گورستان‌های پیش از تاریخ به شمار می‌آید و اطلاعات ارزشمندی درباره تمدن حاشیه هیرمند ارائه می‌دهد.

بر اساس یافته‌های باستان‌شناسان، شهر سوخته ۱۵۱ هکتار وسعت دارد و به سه بخش اصلی (منطقه مسکونی، صنعتی، و گورستان) و سه بخش فرعی تقسیم می‌شود.

• منطقه مرکزی: شامل بخش‌های مسکونی شرقی، مرکزی و بناهای یادمانی
• منطقه صنعتی: در شمال غربی
• منطقه گورستان: در جنوب

اشیاء سفالی عمده‌ترین یافته‌های گورستان هستند که در کنار آن‌ها هدایای دیگری مانند اشیاء زینتی، آیینی، مربوط به پیشه‌ها، مورد استفاده در زندگی روزمره و مواد غذایی یافت شده است.

یکی از کشفیات منحصربه‌فرد، چشم مصنوعی مربوط به یک زن ۲۸ تا ۳۳ ساله است که از جنس قیر طبیعی و چربی جانوری ساخته شده است. این چشم دارای طراحی دقیق با مویرگ‌های طلایی بسیار نازک است و به کمک دو سوراخ جانبی به حدقه چشم متصل می‌شده است. آثار آبسه روی طاق ابروی زن نشان‌دهنده استفاده طولانی‌مدت از این چشم مصنوعی است.

آسیاب بادی مچی:
این بنا در ۶۲ کیلومتری جنوب غربی زابل و ۵ کیلومتری شمال پایگاه باستان‌شناسی شهر سوخته قرار دارد.

بنا دو طبقه است؛ طبقه همکف شامل سه اتاق است که یکی از آن‌ها آسیاخانه با مخزن آب و محل چرخش سنگ آسیاب است و دو اتاق دیگر به‌عنوان انبار یا اتاق‌های خدماتی استفاده می‌شدند. طبقه فوقانی فقط چرخ بادی دارد.

مصالح بنا خشت و کاهگل است و دیوارهای قطور نشان از قدمت آن دارند. ساختار بنا به گونه‌ای است که بادهای ۱۲۰ روزه سیستان به داخل هدایت شده و سه بال از هشت بال آسیاب را به حرکت درمی‌آورد. بال‌ها عمودی نصب شده‌اند و سنگ روئین بر روی سنگ زیرین می‌چرخد. دهانه قیف‌مانند ورودی باعث هدایت باد با سرعت و شدت به پره‌ها می‌شود.

قلعه پرتقالی ها:
قلعه پرتقالی ها در روستای تیس در ساحل شرقی خلیج چابهار، بر روی تپه‌ای سنگی بین دو کوه پیل‌بند و شهبازبند قرار دارد. این قلعه با چهار برج نیمه‌مدور برای دفاع طراحی شده و شامل حیاط مرکزی، برج‌های نگهبانی، اتاقک ورودی، حوض انبار و اتاق‌های استراحت سربازان است.

یکی از برج‌های نگهبانی که دوطبقه و ۱۵ متر ارتفاع داشت، علاوه بر دیده‌بانی، در مواقع طوفان به عنوان چراغ دریایی برای هدایت کشتی‌ها استفاده می‌شد. این برج اکنون تخریب شده است.

به دلیل حضور پرتقالی ها در این منطقه و این قلعه، به قلعه پرتقالی ها معروف است.

جاذبه های طبیعی

گل افشان:

 درشمال غرب چابهار در زمینی مسطح دو تپه کوچک گلفشان ویک تپه بزرگ به ارتفاع 50 متر وجود دارد.گلفشان کنارک مهمترین گلفشان ناحیه کرانه بلوچستان است. این اثر طی یک پدیده مرفولوژیکی ایجاد شده که بیانگر فعالیتهای تکتو نیکی منطقه است.گل خروجی از این تپه به رنگ خاکستری فشرده و سرد از جنس رس و مارن به همراه گاز می باشد و هنگام خروج گل از ترکیدن حباب صدایی شنیده می شود.

کوه تفتان:

تنها آتشفشان نیمه فعال در جنوب شرق ایران است که از دهانه ان دود گوگرد متصاعد می شود.هوای لطیف وپوشش گیاهی و چشمه اب معدنی سرد و گرم به همراه دامنه های زیبا و دریاچه بر فراز کوه توجه گردشگران را به خود جلب می نماید.

کوه های مینیاتوری یا مریخی:

این کوهها از دیدنی های حیرت انگیز چابهار به موازات ساحل از منطقه کچو تا نزدیکی خلیج گواتر کشیده شده ،از پدیده های  مورفولوژی این ناحیه محسوب می شود.

غار لادیز:

منطقه لادیز دارای آبشارو چشم انداز های زیبا با پوشش گیاهی گز می باشد با توجه به کیفیت خوب آب  غار لادیز ،برای مصرف شرب وکشاورزی اهالی و ساکنان لادیز و میرجاوه مورد استفاده قرار می گیرد. این غار در فاصله 100 کیلومتری شهرستان زاهدان و10 کیلومتری میرجاوه قراردارد.

فرهنگ و هنر استان سیستان و بلوچستان

آداب و رسوم و باورها

ماه صفر:

• ماه صفر به ویژه ۱۳ آن نحس است. به همین دلیل در اول این ماه زن ها چوبی در دست میگیرند و به در و دیوار خانه می زنند و می گویند صفر برو صفر برو.
• در چابهار از ۱۰ صفر تا ۱۳ صفر رسم خاصی به نام “صپر در کنی” یا “صفر در کردن” دارند که اهل خانه در این روزها همه وسایل خانه را بیرون برده و میتکانند. عده ای نوجوان هم با یک چوب یا لت به در خانه ها رفته به در میزنند و نذری آنان را میگیرند و می خوانند: صپردر، صپردر، چه ملک و میتکا در (معنی: صفر در صفر در تا بلاها از خانه و محله در رود.)

• شانزدهم هر ماه اگر به شنبه بیفتد نحس است. در آن روز از خانه بیرون نمی روند و زنها آب تنی نمیکنند.

سوگواری:

بلوچ ها به سوگواری اعتقاد ندارند به ویژه زنها را از این عمل باز می دارند و حتی اجازه نمیدهند به قبرستان بیایند. با این حال بر حسب مورد و پایگاه اجتماعی میت و خانواده اش، چند روز به فاتحه خوانی اختصاص می یابد که صاحب عزا در خانه مینشیند و مردم برای عرض تسلیت میآیند. شام و ناهاری نمی دهند مگر به کسانی که از راهی دور آمده اند و معمولاً سیاه نمی پوشند و مراسم خاص دیگری ندارند.

عروسی:

پاتختی در ایرانشهر روز بعد از عروسی نوبت پاتختی است. در این روز صبحانه ای مفصل از طرف خانواده عروس برای عروس و داماد تهیه میشود. سپس تمام طایفه عروس و داماد با ساز و دهل در خانه داماد جمع میشوند. در این مراسم داماد شخصاً با میوه و شیرینی از مهمانان پذیرایی میکند.

بجاری:
یکی از سنت‌های ازدواج در میان بلوچ‌ها «بجاری» است. پس از قطعی شدن قول و قرارهای ازدواج، پدر داماد همراه با داماد یا هر یک جداگانه به خانه دوستان و اقوام می‌روند و داماد قطعی شدن ازدواجش را اعلام میکند. هرکس بسته به موقعیت خود هدیه‌ای مانند شتر، گوسفند، پول نقد یا دیگر وسایل به داماد می‌دهد. این هدایا به داماد کمک می‌کند تا تمامی وسایل زندگی خود را تهیه کند.

مراسم های خاص

شب برات:
شب ۲۷ رمضان برای مردم استان سیستان و بلوچستان، شب برات است. مردم اعتقاد دارند که در این شب هر کس هر چه بخورد در طول سال همان خوراکش خواهد بود؛ به همین دلیل همه سعی میکنند که در این شب غذاهای مناسب بخورند. برخی دیگر شب پانزدهم ماه شعبان را شب برات میدانند. در سراوان شب نیمه شعبان مراسم جشن و سرور دارند و رباب میزنند و ذکر می گیرند.

شب شیک:
در میرجاوه عده ای از دختران و پسران جوان جمع میشوند مقداری گندم و برنج و روغن و هیزم به جایی بیرون از روستا می برند و آش می پزند و میخورند و تا صبح بیدار می مانند. از سرگرمی های این شبها شعر خوانی و آسمانک زنی است. «آسمانک زنی» به این شکل است که دو سوزن را به طوری که فقط نوک آنها پیداست پنبه پیچ می کنند و در ظرفی پر از آب می اندازند و در دل نیت می کنند. اگر سوزن ها که در آب شناور می ماند به هم بخورد به فال نیک می گیرند وگرنه جواب فال منفی است.

ششگانی:

ششگانی یک مراسم سنتی در منطقه میرجاوه و ایرانشهر است که به مناسبت تولد نوزاد برگزار می‌شود. در میرجاوه، اگر نوزاد پسر باشد، دو گوسفند و اگر دختر باشد، یک گوسفند برای نذری دادن به مردم قربانی میکنند. زن زائو و نوزادش تا شش شب نباید تنها و بیدار بمانند(بیشتر در ایرانشهر). در شب ششم مهمانی برگزار می‌شود همراه با موسیقی(با اجرای آهنگی مخصوص به نام «لار و ششگانی») و پذیرایی با شیرینی یا خرما است. در این شب، از ملا می‌خواهند که به گوش نوزاد اذان بگوید و زائو به حمام می‌رود.

صنایع دستی و سوغاتی

اقتصاد و صنایع اصلی

استان سیستان بلوچستان با توجه به موقعیت جغرافیایی و منابع طبیعی خود، نقش مهمی در اقتصاد منطقه ای و ملی ایفا می کند. طبق آمار حساب های منطقه ای سال 1400 از مرکز آمار ایران، این استان سهمی معادل 1.4 درصد از کل تولید ناخالص داخلی (GDP) کشور دارد و در رتبه 20 بین استان های کشور قرار دارد. در این راستا، بخش های مختلف اقتصادی استان به شرح زیر توزیع شده است:²

خدمات(60 درصد):

بخش خدمات در استان، بالاترین سهم اقتصادی را دارد. این بخش شامل خدماتی مانند آموزش، بهداشت، حمل‌ونقل، گردشگری، فناوری اطلاعات و ارتباطات و تجارت است. موقعیت جغرافیایی خاص این استان به عنوان دروازه ارتباطی ایران با کشورهای همسایه مثل افغانستان و پاکستان و همچین وجود منطقه آزاد چابهار، باعث رونق فعالیت‌های تجاری و خدماتی می‌شود. توسعه زیرساخت‌ها و جذب سرمایه‌گذاری در بخش خدمات می‌تواند نقش مهمی در اشتغال‌زایی و رشد اقتصادی استان ایفا کند.

کشاورزی(20 درصد):

بخش کشاورزی در استان سیستان و بلوچستان به دلیل شرایط اقلیمی خشک و بادهای ۱۲۰ روزه، با چالش‌هایی مواجه است. با اینحال سهم مهمی در اقتصاد استان دارد.

صنعت(15 درصد):

صنعت در استان سیستان و بلوچستان نسبت به سایر بخش‌ها سهم کمتری دارد، اما در حال رشد است.

ساختمان(5 درصد):

بخش ساختمان در این استان سهمی حدود 5 درصد از اقتصاد دارد. این سهم نسبت به سایر استان‌ها پایین است که می‌تواند به دلیل کمبود سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های عمرانی و مسکن باشد. با اینحال این روزها شاهد رشد بیشتری در این زمینه هستیم که به دلیل جذابیت گردشگری این منطقه می باشد.

معدن(تقریبا 0 درصد):

سهم معدن در اقتصاد استان تقریباً صفر است، در حالی که استان دارای منابع غنی معدنی از جمله کرومیت، مس، منگنز، طلا، سیلیس و گارنت است. و این تنها به خاطر نبود تجهیزات مدرن و فناوری‌های پیشرفته استخراج و نبود زیرساخت‌های لازم برای فرآوری مواد معدنی است.

صنایع و تولیدات اصلی استان

بخش کشاورزی، دامپروری و شیلات:

• استان سیستان و بلوچستان با 420 هزار هکتار اراضی قابل کشت، سالانه بین 45 تا 70 درصد از این اراضی را به کشت محصولات زراعی و باغی اختصاص می‌دهد. تولیدات کشاورزی استان شامل گندم، گلرنگ، خربزه، هندوانه، موز، انبه، خرما و نارگیل است.
• در بخش دامداری، استان با پرورش انواع دام سبک، گاو، شتر و طیور، سالانه بیش از 169 هزار تن محصولات دامی تولید می‌کند.
• همچنین، شیلات استان با تولید 352 هزار تن انواع ماهی و میگو، نقش مهمی در اقتصاد منطقه دارد.

بخش صنعت:

این استان دارای ظرفیت‌های صنعتی با ۲۸ شهرک و ناحیه صنعتی فعال است. از دیگر مزایای اقتصادی منطقه آزاد چابهار می‌توان به معافیت مالیاتی ۱۰ ساله، آزادی سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی و امکان استفاده از نیروی کار متخصص خارجی اشاره کرد.

بخش خدمات (تجارت و بازرگانی و حمل و نقل):

• استان سیستان و بلوچستان با داشتن منطقه آزاد تجاری-صنعتی چابهار، مرزهای آبی و خاکی گسترده (۱۱۰۰ کیلومتر مرز خاکی و ۳۰۰ کیلومتر مرز آبی)، و دسترسی به دریای عمان، ظرفیت‌های بالایی برای تجارت و ترانزیت کالا دارد.

• زیرساخت‌های بازرگانی و حمل‌ونقل منطقه آزاد چابهار، شبکه حمل‌ونقل دریایی، جاده‌ای، ریلی و هوایی، و همچنین راه‌آهن کرمان-زاهدان، مسیر ترانزیتی جنوب به شمال و فرودگاه‌های فعال استان، نقش مهمی در توسعه اقتصادی منطقه دارند.

• وجود نیروی کار جوان، ۷ گمرک فعال، بازارچه‌های مرزی و فعالیت شرکت‌های تعاونی مرزنشینی نیز از دیگر ظرفیت‌های اقتصادی استان به شمار می‌آید.

بازار املاک و مستغلات استان سیستان و بلوچستان

مناطق پرتقاضا:
مناطق پرتقاضا در سیستان و بلوچستان شامل شهرهای زاهدان، چابهار، ایرانشهر و زابل است. شهر چابهار به دلیل وجود منطقه آزاد تجاری-صنعتی و دسترسی به آب‌های آزاد، جذابیت ویژه‌ای برای سرمایه‌گذاران دارد. زاهدان به عنوان مرکز استان نیز به دلیل زیرساخت‌های تجاری و آموزشی، مقصدی پرطرفدار برای خرید و سرمایه‌گذاری است.

سطح قیمت‌ها:
سطح قیمت‌ها در این استان به دلیل تفاوت‌های جغرافیایی و سطح توسعه مناطق متفاوت است. در چابهار، به‌ویژه در نزدیکی منطقه آزاد، قیمت‌ها به طور قابل توجهی بالاتر از سایر شهرها است. در زاهدان نیز قیمت‌ها به دلیل تمرکز امکانات شهری و آموزشی نسبتاً بالا است. در شهرهای کوچک‌تر مانند زابل و ایرانشهر، قیمت‌ها مقرون به صرفه‌تر بوده و مناسب برای سکونت یا سرمایه‌گذاری‌های کوچک است.

نوع ساخت و ساز غالب:
ساخت‌وساز در استان سیستان و بلوچستان عمدتاً شامل خانه‌های ویلایی و آپارتمان‌های چند طبقه در شهرهای بزرگ است. در مناطق روستایی و حاشیه شهرها، خانه‌های سنتی و خشت و گلی همچنان دیده می‌شود. در چابهار، ساخت‌وسازهای مدرن با کاربری‌های تجاری و مسکونی رو به افزایش است که به دلیل رونق اقتصادی و توسعه زیرساخت‌ها مورد توجه قرار گرفته است.

بازار املاک در سیستان و بلوچستان با توجه به مزیت‌های تجاری و صنعتی، در حال رشد بوده و فرصت‌های مناسبی برای سرمایه‌گذاری در زمینه‌های مسکونی، تجاری و صنعتی فراهم کرده است.

چالش‌ها و فرصت‌ها در املاک و مستغلات سیستان و بلوچستان

فرصت ها:

• منطقه آزاد چابهار: مزایای سرمایه‌گذاری در این منطقه از جمله معافیت‌های مالیاتی و آزادی واردات تجهیزات می‌تواند جذابیت زیادی برای سرمایه‌گذاران داشته باشد.

• پتانسیل گردشگری: وجود جاذبه‌های طبیعی مانند کوه‌های مریخی و سواحل بکر، فرصت‌های مناسبی برای ساخت هتل‌ها، اقامتگاه‌ها و ویلاهای تفریحی ایجاد کرده است.

• رشد جمعیت شهری: افزایش جمعیت شهرهایی مانند زاهدان و چابهار تقاضا برای مسکن و املاک تجاری را افزایش داده است.

• موقعیت استراتژیک: دسترسی به آب‌های آزاد بین‌المللی (دریای عمان) و مرزهای طولانی با پاکستان و افغانستان.

چالش‌ها:

1. زیرساخت‌های ناکافی: برخی از مناطق استان از کمبود زیرساخت‌های مناسب مانند جاده‌ها، سیستم فاضلاب، گاز و آب‌رسانی رنج می‌برند که می‌تواند جذابیت سرمایه‌گذاری را کاهش دهد.

• ناامنی و بی‌ثباتی اجتماعی: برخی مناطق استان به دلیل هم‌مرزی با افغانستان و پاکستان با چالش‌های امنیتی روبه‌رو هستند که می‌تواند روی سرمایه‌گذاری و توسعه املاک تأثیر منفی بگذارد.

• تغییرات اقلیمی و بلایای طبیعی: استان در معرض خطراتی چون سیل، خشکسالی و طوفان شن قرار دارد که می‌تواند بر پایداری پروژه‌های مسکونی و صنعتی اثر منفی بگذارد.

• نبود مدیریت یکپارچه شهری: برنامه‌ریزی شهری در برخی مناطق استان ضعیف بوده و توسعه نامتوازن باعث ایجاد مناطق محروم در کنار پروژه‌های صنعتی شده است.

پروژه‌های توسعه‌ای و سرمایه‌گذاری

شیلات و صنایع وابسته به آبزی‌پروری (ماهی و میگو):

متاسفانه در این استان از ظرفیت 42 هزار هکتار اراضی مستعد پرورش میگو به خوبی بهره برداری نمیشود؛ همچنین وجود 8 بندر صیادی و بیش از 23 واحد بسته‌بندی و سردخانه، افزایش تقاضای جهانی برای میگو و ماهی و نزدیکی به آب‌های آزاد برای صادرات سریع و کم‌هزینه نیز از دلایلی هستند که میشود به شیلات و صنایع وابسته به آن را به عنوان یک گزینه مناسب برای سرمایه گذاری انتخاب کرد.

توسعه گردشگری ساحلی و کوهستانی:

با توجه به اقلیم معتدل این استان در فصل زمستان و قرار گرفتن در مسیر ارتباطی بین المللی و همچنین مکانهای دیدنی زیاد آن، سیستان و بلوچستان میتواند یک گزینه مناسب برای سرمایه گذاری در زمینه توسعه گردشگری باشد.

صنایع کشتی‌سازی و خدمات دریایی:

همانطور که اشاره شد و میدانید، این استان به آب های بین المللی نزدیک است و از طرفی اسکله های مهمی از جمله اسکله شهید بهشتی و شهید کلانتری در منطقه وجود دارند که میتواند زمینه سرمایه گذاری در صنایع خدمات دریایی و تعمیرات کشتی را فراهم کنند.

انرژی‌های تجدیدپذیر (خورشیدی و بادی):

استان سیستان و بلوچستان با ویژگی های منحصربفرد اقلیمی اش از جمله تابش خورشید زیاد و بادهای مناسب برای نیروگاه های بادی، میتواند زمینه ساز سرمایه گذاری در زمینه انرژی های تجدیدپذیر باشد و از طرفی این اقدام باعث کاهش هزینه ها و حل چالش های امکانات شهری در مناطق محروم استان میشود.

نتیجه‌گیری و چشم‌انداز آینده استان سیستان و بلوچستان

سیستان و بلوچستان، با تاریخ و فرهنگی غنی، موقعیت جغرافیایی خاص و مزیت‌های اقتصادی قابل توجهی دارد. این استان که در جنوب شرقی ایران قرار دارد، با دسترسی به مرزهای افغانستان و پاکستان و همچنین ساحل دریای عمان، به عنوان یک دروازه تجاری و فرهنگی بین ایران و کشورهای همسایه شناخته می‌شود. صنایع دستی این استان و آداب و رسوم و موسیقی منحصربفرد آن، نشان‌دهنده توانمندی‌های فرهنگی و هنری مردم آن است. علاوه بر این، فعالیت‌های کشاورزی و تجاری مرزی به عنوان محورهای مهم اقتصادی در این استان مطرح هستند.

با این حال، علیرغم مزیت‌های جغرافیایی و فرهنگی، استان سیستان و بلوچستان با چالش‌هایی نظیر کمبود زیرساخت‌های مناسب، مسائل امنیتی و فقر مواجه است که توسعه همه‌جانبه این استان را محدود کرده است. برای بهره‌برداری کامل از پتانسیل‌های آن، نیاز به توجه ویژه به آموزش، بهبود زیرساخت‌ها، و تقویت روابط تجاری با کشورهای همسایه و همچنین فراهم کردن فرصت‌های شغلی و اقتصادی بیشتر برای مردم این استان احساس می‌شود. در مجموع، استان سیستان و بلوچستان با داشتن منابع طبیعی غنی، تنوع فرهنگی و موقعیت استراتژیک، پتانسیل‌های بالایی برای رشد و توسعه دارد که با مدیریت مناسب و سرمایه‌گذاری در بخش‌های مختلف، می‌تواند به یکی از قطب‌های مهم اقتصادی و فرهنگی ایران تبدیل شود.

منابع

1. ویژگی های قومی استان-سازمان امور عشایر ایران ↩︎
2. اقتصاد استان-فردای اقتصاد ↩︎

3. دیگر منابعی که در جاهای مختلف این مقاله استفاده شده است:

• پرتال استانداری استان سیستان و بلوچستان
• کتاب قوم شناسی بلوچ نوشته محمدسعید جانب اللهی