استان فارس؛ دروازه ای به اعماق تاریخ و شکوه پارس

معرفی کلی استان فارس

تاریخچه مختصر استان

نام فارس از هزاره سوم پیش از میلاد در منابع آشوری با عنوان Parahše ثبت شده و در ابتدا نزد سومریان به عنوان “سرزمین اسب‌ها” شناخته می‌شد. در قرن نهم پیش از میلاد، قبایل ایرانی که در غرب و جنوب غربی دریاچه ارومیه ساکن بودند، این نام را پذیرفتند. نخستین اشاره به پارسوا (پارس) در زمان سلماناسر سوم (۸۴۳ ق.م) دیده می‌شود. با مهاجرت پارسیان به جنوب شرقی، نام فارس بین سال‌های ۶۹۰ تا ۶۴۰ ق.م به منطقه‌ای که در منابع ایلامی انشان نامیده می‌شد، انتقال یافت.

از آن زمان، فارس به عنوان سرزمین پارسیان شناخته شد و بعدها امپراتوری هخامنشی در آنجا شکل گرفت. این نام به‌تدریج هم به منطقه اصلی پارسیان و هم به قلمرو گسترده هخامنشیان اطلاق شد. یونانیان کل امپراتوری را Persai می‌نامیدند و این سردرگمی حتی در دوران اعراب نیز ادامه یافت، زیرا “فارس” شکل عربی‌شده همان نام کهن بود.

استفاده از نام “فارس” در معنای وسیع‌تر با شکل‌گیری امپراتوری هخامنشیان همزمان بود. قبل از داریوش اول، سرزمین فارس شامل جنوب شرقی ایران، به‌ویژه کرمان امروزی بود. در دوران هخامنشی، فارس به عنوان یک منطقه مهم شناخته می‌شد. پس از قیام سال 521 پیش از میلاد، اصطلاح “پارس” به معنای محدودی تبدیل شد که بیشتر به نواحی جنوبی ایران اشاره داشت.

با این حال، مفهوم گسترده‌تری از فارس همچنان وجود داشت و در دوران‌های مختلف به مناطق دیگری مانند مرو و یزد نیز اطلاق می‌شد. در دوران خلافت اسلامی، فارس شامل مناطقی از سواحل خلیج فارس و جزایر آن می‌شد، اما به‌تدریج این مرزها محدودتر شد و در نهایت به استان فارس کنونی رسید.¹

موقعیت جغرافیایی و همسایگان استان

استان فارس یکی از استان های تقریبا جنوبی ایران است. این استان با مساحتی در حدود ۱۲۲٬۶۰۸ کیلومتر مربع، چهارمین استان بزرگ کشور به حساب می آید.²

فارس از سمت شمال با استان های اصفهان و یزد، از غرب با استان های کهگیلویه و بویراحمد و بوشهر، از جنوب با استان هرمزگان و از شرق هم با استان کرمان همسایه است. طوری که این منطقه تبدیل به گذرگاه تجاری و فرهنگی قومیت های متنوعی شده است.

تقسیم بندی شهری استان

استان فارس دارای 37 شهرستان، 124 شهر، 97 بخش و 222 دهستان میباشد. در جدول زیر تقسیم بندی شهرستان های این استان و شهرهای هر شهرستان را آورده ایم.

ردیف	شهرستان	شهر
1	شیراز	شیراز
		صدرا
		داریان
		خان زنیان
2	مرودشت	مرودشت
		سیدان
		فاروق
		فتح آباد
		زنگی آباد
		کامفیروز
		خانمین
		رامجرد
3	جهرم	جهرم
		قطب آباد
		دوزه
4	فسا	فسا
		زاهدشهر
		قره بلاغ
		ششده
		میان شهر
		نوبندگان
5	کازرون	کازرون
		خشت
		کنارتخته
		والاشهر
6	داراب	داراب
		جنت شهر
		فدامی
		رستاق
		دوبرجی
		پاسخن
7	فیروزآباد	فیروزآباد
		میمند
8	لارستان	لار
		بنارویه
		خور
		بیرم
		لطیفی
		دهکویه
		عمادشهر
9	آباده	آباده
		صغاد
		بهمن
		ایزدخواست
		سورمق
10	ممسنی	نورآباد
		حومه زار
		بابامنیر
11	نی ریز	نی ریز
		مشکان
		قطرویه
12	اقلید	اقلید
		سده
		دژکرد
		حسن آباد
13	استهبان	استهبان
		ایج
		رونیز
14	گراش	گراش
		ارد
15	زرقان	زرقان
		لپوئی
		رحمت آباد
16	کوار	کوار
		اکبر آباد
		طسوج
		مظفری
17	لامرد	لامرد
		اشکنان
		علامرودشت
		اهل
		چاه ورز
		خیرگو
18	خرم بید	صفاشهر
		قادرآباد
19	کوه چنار	قائمیه
		نودان
20	زرین دشت	حاجی آباد
		دبیران
		شهرپیر
21	فراشبند	فراشبند
		نوجین
		دهرم
22	قیر و کارزین	قیر
		کارزین
		امام شهر
		مبارک آباد
		افزر
23	اوز	اوز
		کوره
24	خنج	خنج
		محمله
25	خرامه	خرامه
		معزآباد جابری
		خیرآباد
		سلطان شهر
26	سروستان	سروستان
		کوهنجان
27	ارسنجان	ارسنجان
28	پاسارگاد	سعادت شهر
		مادرسلیمان
29	سپیدان	اردکان
		هماشهر
30	مهر	گله دار
		مهر
		وراوی
		فال
		خوزی
		اسیر
31	بوانات	بوانات
		مزایجان
32	رستم	مصیری
		کوپن
33	جویم	جویم
34	بختگان	آباده طشک
		خواجه جمالی
		تم شولی
35	بیضا	بیضا
36	خفر	باب انار
		خاوران
37	سرچهان	کره ای
		حسامی
		توجردی
		باغ صفا

ویژگی های طبیعی استان

کوه ها و دشت ها

مرکز فارس شامل حوضه‌های کوهستانی است که در شرق بوشهر و اصفهان، رشته‌کوه‌های زاگرس به تدریج از هم فاصله می‌گیرند. این کوه‌ها به سمت شرق و غرب تغییر جهت می‌دهند و در میان آن‌ها حوضه‌های بلند با ارتفاعات ۱,۰۰۰ تا ۱,۸۰۰ متر قرار دارند. دشت‌هایی مانند مارودشت، نیریز، لار، جهرم و فیروزآباد در این مناطق قرار دارند که محل سکونت تاریخی ایرانیان بوده و به فارس اصالت جغرافیایی خاصی می‌دهند.

دریاچه ها

در دو حوضه از منطقه استان فارس دریاچه‌هایی با محتوای نمک بالا وجود دارند که سطح آب آن‌ها به تغییرات فصلی بستگی دارد و از این دریاچه‌ها نمک به صورت تجاری استخراج می‌شود. دریاچه مهارلو، که قبلاً به خلیج فارس متصل بود، حالا به دلیل پراکندگی شن و ماسه از آن جدا شده است. و همینطور دریاچه های طشک و بختگان. این حوضه‌ها در شمال‌غربی نسبتاً خشک و در جنوب‌شرق بسیار خشک هستند، جایی که دیگر کشاورزی وابسته به آب باران ممکن نیست.

اقلیم و آب و هوا

حوضه‌های کوهستانی بالا به عنوان “سرزمین‌های سرد” برای کوچ‌نشینان و کشاورزی بارانی شناخته می‌شوند، در حالی که دشت‌های پایین‌تر “سرزمین‌های گرم” هستند که برای کشاورزی آبیاری‌شده مناسب‌اند. بین این دو ناحیه، منطقه‌ای معتدل نیز وجود دارد.

پوشش گیاهی

در استان فارس، درختان خرما در ارتفاعات بین ۱۲۰۰ تا ۱۵۰۰ متر رشد می‌کند و درختان انار در مناطق معتدل و انگور در نواحی سردتر رشد دارند. پوشش گیاهی شامل جنگل‌های بلوط، درختان پسته و بادام در کوه‌ها و بوته‌های عناب و دشت‌های آکاسیا در مناطق گرمسیر است. ³

افراد مشهور و تاثیرگذار استان فارس⁴

استان فارس با داشتن تاریخچه‌ای غنی و فرهنگی متنوع، خانهٔ بسیاری از شخصیت‌های مشهور و تاثیرگذار در زمینه‌های مختلف علمی، هنری و اجتماعی بوده است که قطعا نام بسیاری از آنان شنیده اید و با آنها آشنایی عمیقی دارید.

سعدی شیرازی (606-690 ه.ق):

حافظ شیرازی (حدود 726-792 ه.ق):

کریم‌خان زند (1705-1779 م):

ابو بشر عمرو بن عثمان، ملقب به سیبویه

جمعیت و ویژگی های اجتماعی

جمعیت

بر اساس آخرین سرشماری رسمی کشور (۱۳۹۵)، استان فارس جمعیتی در حدود 4,851,274 نفر دارد و شیراز، مرکز استان، پرجمعیت‌ترین شهر این استان است و بعد از آن شهرستان های مرودشت و جهرم جمعیت زیادی را در خود جای داده اند.⁵

1. گروه‌های قومی و زبانی:
   • این گروه‌ها شامل ترک‌ها (مثل قشقایی‌ها)، عرب‌ها (مثل جبارا و شَیبانی‌ها)، لارستانی(با نام‌ اچمی نیز شناخته میشوند.)و فارسی‌زبان‌ها می‌شود. این گروه‌ها در مناطق مختلف فارس پراکنده هستند و به زبان‌های متفاوت صحبت می‌کنند.
2. زندگی کوچ‌نشینی:
   • کوچ‌نشینی یکی از ویژگی‌های بارز این گروه‌هاست. این گروه‌ها در طول سال به‌طور فصلی جابه‌جا می‌شوند. برای مثال، قشقایی‌ها در زمستان در مناطق جنوب فارس مانند فیروزآباد و کازرون زندگی می‌کنند و در تابستان به شمال شیراز می‌روند. جابه‌جایی فصلی این گروه‌ها به‌طور معمول در فاصله‌های طولانی (بین 200 تا 300 کیلومتر) صورت می‌گیرد.
3. تأثیر جغرافیا و اقلیم بر جابه‌جایی‌ها:
   • جغرافیا و اقلیم تاثیر زیادی بر الگوهای جابه‌جایی این گروه‌ها دارد. به‌طور مثال، گروه‌های ترک‌زبان در مناطق مرتفع‌تر و سردتر زندگی می‌کنند، در حالی که گروه‌های عرب‌زبان در مناطق پایین‌تر و گرم‌تر سکونت دارند. این تغییرات اقلیمی باعث می‌شود که گروه‌های مختلف در ارتفاعات مختلف سکونت کنند.
4. تشکیل اتحادیه‌های قبیله‌ای:
   • در فارس، برخی از گروه‌ها به شکل اتحادیه‌های قبیله‌ای در آمده‌اند. به‌عنوان مثال، خمس، یک کنفدراسیون از قبیله‌های عرب‌زبان، ترک‌زبان و فارسی‌زبان است که در مناطق مختلف فارس پراکنده‌اند. این اتحادیه‌های قبیله‌ای به جابه‌جایی‌های فصلی و تقسیمات جغرافیایی در استان فارس کمک کرده‌اند و تأثیر زیادی بر زندگی اجتماعی و فرهنگی این منطقه دارند.

این چهار مفهوم با یکدیگر در ارتباط هستند و به ساختار جغرافیایی، اجتماعی و فرهنگی استان فارس اشاره دارند.⁶

جاذبه های گردشگری و فرهنگی

آثار تاریخی و فرهنگی

استان فارس پر از جاذبه های تاریخی و فرهنگی است که از دیرباز توجه باستان شناسان، توریست ها و … را به خود جلب کرده است. در اینجا به چندی از این آثار و جاذبه ها اشاره میکنیم:

مجموعه میراث جهانی پاسارگاد

مهم‌ترین آثار باستانی نه‌تنها در استان فارس بلکه در کل ایران مربوط به دوران هخامنشیان (۵۵۹-۳۳۱ پیش از میلاد) هستند، زمانی که دودمان این استان بر بزرگ‌ترین امپراتوری تاریخ ایران حکومت می‌کرد. بنیان‌گذار این سلسله، کوروش بزرگ، اقامتگاه خود را در پاسارگاد در دشت مرغاب بنا کرد که شامل یک دژ یا سکوی کاخ (تخت مادر سلیمان)، یک استحکامات خشتی و مجموعه‌ای از کاخ‌های قرارگرفته در یک باغ بزرگ و آبیاری‌شده بود.

مقبره‌ی باشکوه کوروش در جنوب غربی این مجموعه قرار دارد. عملکرد برج زندان سلیمان در نزدیکی سکو همچنان مورد بحث است و منطقه‌ای که به‌عنوان “محدوده‌ی مقدس” شناخته می‌شود و دارای دو سکو سنگی در غرب مجموعه است، به‌طور موقت به‌عنوان مکانی برای پرستش آتش سلطنتی شناسایی شده است.

این مجموعه واقع در شهرستان پاسارگاد استان فارس است.

تخت جمشید

داریوش اول (۵۲۲-۴۸۶ پیش از میلاد) یک اقامتگاه جدید به نام تخت جمشید، حدود ۸۰ کیلومتری جنوب غربی پاسارگاد، در دشت حاصلخیز مرودشت بنا کرد. این مجموعه شامل سکو، سالن‌های ستون‌دار با تزئینات برجسته، استحکامات، کاخ‌ها، بناهای اداری و مذهبی است که نسخه‌ای توسعه‌یافته و فشرده‌تر از الگوی پاسارگاد را نشان می‌دهد.

این سازه در شهرستان مرودشت استان فارس قرار دارد.⁷

نقش رستم

نقش رستم یکی از جالبترین جاذبه های این استان است. این مجموعه باستانی یادمان‌های زیادی از جمله ایلامیان، هخامنشیان و ساسانیان را در خود جای داده است که شامل آرامگاه شاهان این سلسله ها، سنگ نگاره های چشمگیر از داستان های مختلف شاهنامه مانند نبردهای رستم، کعبه زرتشت ها و … که همگی در محوطه ای بر دنباله کوه قرار دارند.

نقش رستم در زنگی‌آباد واقع در شمال شهرستان مرودشت استان فارس ایران است که در فاصلهٔ ۶ کیلومتری شمال تخت جمشید قرار دارد.⁸

حافظیه

حافظیه آرامگاه حافظ، شاعر بزرگ ایرانی(که در قسمت مشاهیر استان فارس معرفی کردیم)، در شمال شرقی شیراز واقع شده است. این مکان از جمله جاذبه‌های فرهنگی و تاریخی مهم ایران است و سالانه هزاران گردشگر ایرانی و خارجی را جذب می‌کند. حافظیه باغی زیبا و آرام دارد که در آن آرامگاه حافظ در زیر گنبدی قرار گرفته است. این مکان نمادی از عشق، عرفان، و شعر فارسی است و بسیاری از گردشگران با هدف خواندن اشعار حافظ و دلجویی از روح این شاعر بزرگ به آنجا می‌روند.

سعدیه

سعدیه نیز آرامگاه سعدی، شاعر و نویسنده بزرگ ایرانی(که در قسکت مشاهیر استان فارس معرفی کردیم)، در شیراز است که فضای آن نیز پر از معنویت و الهام است. این مکان یکی از مقاصد اصلی گردشگران فرهنگی است که به دنبال آشنایی بیشتر با آثار و اندیشه‌های سعدی هستند.

جاذبه های طبیعی

پارک ملی بمو: این پارک یکی از مهم‌ترین مناطق حفاظت‌شده در استان فارس است و با داشتن حیات وحش منحصر به فرد، از جمله یوز ایرانی و مرال‌ها، و همچنین چشم‌اندازهای طبیعی زیبای کوهستانی، به یکی از جاذبه‌های محبوب گردشگری تبدیل شده است.

کوه‌های زاگرس: کوه‌های زاگرس در استان فارس دارای قله‌های بلند و چشم‌اندازهای طبیعی شگفت‌انگیز هستند. قله دنا، یکی از قله‌های معروف این رشته‌کوه است که برای علاقه‌مندان به کوهنوردی و طبیعت‌گردی بسیار جذاب است.

غارهای شاپور: این غارها به‌ویژه غار شاپور در نزدیکی کازرون، به‌خاطر ساختارهای سنگی زیبا و چشم‌اندازهای منحصر به فردشان، یکی از جاذبه‌های دیدنی استان هستند.

دریاچه پریشان: این دریاچه در جنوب کازرون قرار دارد و به‌عنوان یکی از بزرگترین دریاچه‌های آب شیرین استان فارس، مکانی آرام و طبیعی برای گردشگران به شمار می‌رود.

اقتصاد و صنایع اصلی

طبق آمار حساب های منطقه ای سال 1400 از مرکز آمار ایران، این استان سهمی معادل 4.3 درصد از کل تولید ناخالص داخلی (GDP) کشور دارد و در رتبه 6 بین استان های کشور قرار دارد. در این راستا، بخش های مختلف اقتصادی استان به شرح زیر توزیع شده است:⁹

خدمات (65 درصد):

بخش خدمات در استان فارس با سهم ۶۵ درصدی، شامل فعالیت‌های متنوعی مانند گردشگری، حمل‌ونقل، بهداشت، آموزش و سایر خدمات عمومی است. وجود جاذبه‌های گردشگری تاریخی و طبیعی، مراکز آموزشی معتبر و زیرساخت‌های حمل‌ونقل پیشرفته، از جمله عوامل مؤثر در رشد این بخش به شمار می‌روند.

صنعت (15 درصد):
صنعت در استان فارس با سهم ۱۵ درصدی از تولید ناخالص داخلی، از مهم‌ترین بخش‌های اقتصادی محسوب می‌شود. صنایع پتروشیمی، غذایی، خودروسازی و صنایع دستی از جمله مهم‌ترین حوزه‌های صنعتی در این استان هستند. پالایشگاه‌ها و مجتمع‌های پتروشیمی در شیراز و مرودشت از قطب‌های تولید فرآورده‌های نفتی و شیمیایی محسوب می‌شوند.

کشاورزی (12 درصد):

کشاورزی با سهم ۱۲ درصدی، یکی از ارکان اقتصادی استان فارس است. این استان با بهره‌مندی از آب و هوای متنوع و خاک حاصلخیز، به تولید محصولاتی مانند گندم، جو، انگور، انار و خرما شهرت دارد. دامپروری و تولید لبنیات نیز در بسیاری از مناطق استان رایج است. علاوه بر این، باغات مرکبات و کشت برنج در مناطقی با منابع آبی مناسب، از دیگر فعالیت‌های کشاورزی مهم در فارس به شمار می‌آید.

ساختمان(4 درصد):

بخش ساختمان در استان فارس با سهم ۴ درصدی از اقتصاد، شامل ساخت‌وساز شهری، پروژه‌های عمرانی و تولید مصالح ساختمانی است. توسعه مسکن در شهرهایی چون شیراز و احداث مجتمع‌های تجاری و اداری از فعالیت‌های مهم این بخش هستند. همچنین اجرای پروژه‌های زیرساختی مانند جاده‌سازی، پل‌سازی و شبکه‌های آبیاری به منظور بهبود خدمات شهری و روستایی، در رونق اقتصادی استان مؤثر بوده است.

معدن(4 درصد):
معدن نیز با سهم ۴ درصدی، جایگاه ویژه‌ای در اقتصاد استان فارس دارد. این استان دارای معادن سنگ‌های ساختمانی همچون مرمر، تراورتن و گرانیت است که به‌عنوان منابع باارزش صادراتی شناخته می‌شوند. همچنین معادن گچ، آهک و سنگ‌های نیمه‌قیمتی نیز در نقاط مختلف استان فعال هستند. بهره‌برداری از این منابع معدنی علاوه بر تأمین نیازهای داخلی، به توسعه صنایع وابسته نیز کمک کرده است.

بازار املاک و مستغلات استان فارس

مناطق پرتقاضا:

شیراز: به‌عنوان مرکز استان، با ترکیبی از محله‌های تاریخی و مناطق مدرن، گزینه‌های متنوعی برای خریداران و سرمایه‌گذاران ارائه می‌دهد.

شهرهای جدید: مناطقی مانند صدرا و زرقان با رشد سریع جمعیت و توسعه زیرساخت‌ها، توجه سرمایه‌گذاران را جلب کرده‌اند.

نوع ساخت‌وساز غالب:

بیشترین نوع ساخت و سازی این استان ساختمان های مسکونی در مناطق شهری، ساختمان‌های مدرن و بلندمرتبه است و بعد از آن ویلاها و باغ ها در حومه شهرها و مناطق خوش و آب و هوا محبوبیت خاصی دارند.

چالش ها و فرصت ها در بازار املاک و مستغلات استان

چالش ها¹⁰

محدودیت‌های قانونی و پیچیدگی‌های اداری: فرآیندهای پیچیده اداری و محدودیت‌های قانونی در زمینه ساخت‌وساز و صدور مجوزها، توسعه پروژه‌های مسکونی را با کندی مواجه کرده و بر قیمت‌ها تأثیر منفی گذاشته است.

کمبود زمین مناسب برای ساخت مسکن: تأمین زمین مناسب برای پروژه‌های مسکونی یکی از چالش‌های اساسی در استان فارس است که بر سرعت و کیفیت ساخت‌وساز تأثیر می‌گذارد.

مشکلات تأمین منابع مالی: تأمین منابع مالی کافی برای تکمیل پروژه‌های مسکونی، به‌ویژه در طرح‌های نهضت ملی مسکن، با مشکلاتی مواجه است که بر سرعت پیشرفت این پروژه‌ها تأثیر می‌گذارد.

فرصت ها

فروش املاک مازاد بانک‌ها و شهرداری‌ها:

بانک‌ها و شهرداری‌ها در استان فارس، به‌ویژه در شیراز، دوره‌های مزایده‌ای برای فروش املاک مازاد خود برگزار می‌کنند. برای مثال، بانک صادرات ایران و شهرداری شیراز اخیراً اقدام به فروش املاک خود از طریق مزایده کرده‌اند. این املاک معمولاً با قیمت‌های مناسب‌تری عرضه می‌شوند و می‌توانند فرصت‌های خوبی برای سرمایه‌گذاری فراهم کنند.¹¹

توسعه زیرساخت‌های شهری:

استان فارس، به‌ویژه شیراز و مناطق نزدیک به دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی، در حال توسعه زیرساخت‌های شهری مانند حمل‌ونقل عمومی، مراکز خرید و تفریحی است. این توسعه‌ها می‌توانند ارزش املاک در مناطق مرتبط را افزایش دهند و فرصت‌های سرمایه‌گذاری را بهبود بخشند.

پروژه‌های توسعه‌ای و سرمایه‌گذاری

• از مهمترین فرصت‌های سرمایه‌گذاری در استان فارس، سرمایه گذاری در پروژه‌های نوسازی بافت فرسوده است. از آنجایی که در این استان بافتهای فرسوده زیادی وجود دارد(در اینجا میتوانید نقشه بافتهای فرسوده استان فارس را به طور دقیق ببینید.)، برنامه‌هایی برای نوسازی بافت‌های فرسوده شهری تعیین شده است که سرمایه‌گذاری در این پروژه‌ها می‌تواند با توجه به حمایت‌های دولتی و افزایش ارزش زمین، سودآور باشد.

• همچنین به گزارش ایسنا شهرداری شیراز پنج پروژه کلان در حوزه گردشگری را معرفی کرده است که شامل پارک آبی، آکواریوم، باغ پرندگان، تله‌کابین و شهربازی بزرگ مقیاس می‌شوند. این پروژه‌ها با هدف توسعه زیرساخت‌های گردشگری و جذب گردشگران بیشتر به این شهر در حال برنامه‌ریزی و اجرا هستند.

• دهکده لجستیک نیز به‌عنوان یکی از پروژه‌های مهم منطقه ویژه اقتصادی شیراز در حال اجراست و به‌عنوان پیشران توسعه استان فارس محسوب می‌شود.¹²

نتیجه گیری و چشم انداز آینده استان فارس

استان فارس با تاریخچه غنی، فرهنگ پربار و جاذبه‌های گردشگری بی‌شمار، از استان‌های برجسته کشور به شمار می‌رود. این استان با موقعیت استراتژیک و ظرفیت‌های کشاورزی، صنعتی و از همه مهمتر خدماتی و گردشگری، نقش مهمی در اقتصاد ملی ایفا می‌کند. بازار املاک و مستغلات استان با وجود چالش‌هایی مانند افزایش قیمت‌ها و مشکلات تامین منابع مالی، فرصت‌های مناسبی برای سرمایه‌گذاری در بخش‌های مختلف، به ویژه در پروژه های نوسازی بافت های فرسوده و گردشگری، فراهم کرده است. با توجه به پتانسیل‌های فراوان در بخش‌های مختلف، استان فارس در مسیر توسعه پایدار قرار دارد و می‌تواند به قطب اقتصادی و فرهنگی مهمی در کشور تبدیل شود.

منابع

1. تاریخ مختصر استان فارس- دانشنامه ایرانیکا ↩︎
2. وسعت استان فارس- وزارت جهاد کشاورزی ↩︎
3. ویژگی های طبیعی استان فارس- دانشنامه ایرانیکا ↩︎
4. مشاهیر استان فارس- شهرداری شیراز ↩︎
5. جمعیت استان فارس- مرکز آمار ایران و دانشنامه ایرانیکا ↩︎
6. ویژگی های اجتماعی استان فارس- دانشنامه ایرانیکا ↩︎
7. پاسارگاد و تخت جمشید- دانشنامه ایرانیکا ↩︎
8. نقش رستم- ویکی پدیا ↩︎
9. توزیع بخش های مختلف اقتصادی فارس-فردای اقتصاد  ↩︎
10. چالش های بازار املاک و مستغلات فارس- تسنیم و ایرنا ↩︎
11. مزایده املاک در استان فارس ↩︎
12. دهکده لجستیک فارس-خبرگزاری مهر ↩︎