استان خراسان جنوبی : نگینی در دل کویر

مقدمه : معرفی کلی استان خراسان جنوبی

استان خراسان جنوبی یکی از پهناورترین استان های ایران است که در شرق کشور واقع شده و با مساحتی حدود ۱۵۱٬۱۹۳ کیلومتر مربع، سومین استان بزرگ ایران محسوب می شود. این استان در سال ۱۳۸۳ پس از تقسیم استان خراسان بزرگ، همراه با خراسان رضوی و خراسان شمالی تشکیل شد. مرکز آن شهر بیرجند است که به عنوان یکی از قطب های فرهنگی، اقتصادی و آموزشی شرق کشور شناخته می شود.

خراسان جنوبی از شمال با خراسان رضوی، از غرب با یزد و اصفهان، از جنوب با کرمان و از شرق با افغانستان هم مرز است. این موقعیت جغرافیایی استراتژیک، استان را به یکی از محورهای مهم مبادلات تجاری با افغانستان تبدیل کرده و آن را از نظر اقتصادی و ترانزیتی حائز اهمیت کرده است.

با توجه به شرایط آب وهوایی، این استان دارای اقلیمی خشک و نیمه بیابانی است و بخش هایی از کویر لوت در جنوب آن قرار دارد. با این حال، خراسان جنوبی یکی از قطب های اصلی تولید زرشک، عناب و زعفران در ایران محسوب می شود و محصولات کشاورزی آن در سطح ملی و بین المللی شناخته شده اند. علاوه بر این، استان از نظر منابع معدنی نیز غنی است و ذخایر مهمی از طلا، زغال سنگ، بنتونیت و مس را در خود جای داده که نقش بسزایی در اقتصاد منطقه دارد.

از لحاظ فرهنگی، خراسان جنوبی پیشینه ای غنی و تاریخی دارد و در طول تاریخ محل زندگی دانشمندان، هنرمندان و بزرگان بسیاری بوده است. موسیقی محلی این استان نیز یکی از اصیل ترین شاخه های موسیقی نواحی ایران محسوب می شود و سازهایی همچون دوتار در آن جایگاه ویژه ای دارند.

با توجه به طبیعت منحصربه فرد، آثار تاریخی ارزشمند و موقعیت جغرافیایی ویژه، خراسان جنوبی یکی از مناطق مهم ایران در حوزه های گردشگری، اقتصادی و فرهنگی محسوب می شود.

تقسیم بندی شهری، حومه و روستایی در استان خراسان جنوبی

استان خراسان جنوبی با مساحتی بالغ بر ۱۵۱٬۱۹۳ کیلومتر مربع، یکی از کم جمعیت ترین استان های ایران محسوب می شود. بر اساس آخرین آمار رسمی، این استان دارای 12 شهرستان، ۲۸ بخش، ۶۲ دهستان و ۳۱ شهر است.

ردیف	شهرستان	شهر
1	بیرجند	1	بیرجند
2	بشرویه	2	بشرویه
		3	ارسک
3	فردوس	4	فردوس
		5	اسلامیه
		6	باغستان
4	قائنات	7	قائن
		8	خضری دشت‌بیاض
		9	نیمبلوک
		10	آرین‌شهر
		11	اسفدن
5	طبس	12	طبس
		13	دیهوک
6	خوسف	14	خوسف
		15	ماژان
7	درمیان	16	اسدیه
		17	طبس مسینا
		18	قهستان
		19	گزیک
8	زیرکوه	20	حاجی‌آباد
		21	آبیز
		22	زهان
9	سرایان	23	سرایان
		24	آیسک
		25	سه‌قلعه
10	سربیشه	26	سربیشه
		27	مود
		28	درح
11	عشق‌آباد	29	عشق‌آباد
12	نهبندان	30	نهبندان
		31	شوسف

ویژگی های طبیعی استان خراسان جنوبی

استان خراسان جنوبی با مساحت ۱۵۱٬۱۹۳ کیلومتر مربع، یکی از پهناورترین استان های ایران است که در شرق کشور قرار دارد. این استان دارای اقلیمی خشک و نیمه بیابانی بوده و ویژگی های طبیعی آن شامل کوه ها، دشت ها، رودخانه ها و معادن ارزشمند است.

کوه ها و ارتفاعات استان

خراسان جنوبی به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص خود، دارای رشته کوه ها و ارتفاعات پراکنده ای است که بر آب وهوای منطقه تأثیر زیادی دارند. مهم ترین کوه های این استان عبارتند از:

• رشته کوه باقران (در نزدیکی بیرجند، بلندترین نقطه آن کوه باقران با ارتفاع حدود ۲۸۳۱ متر است.)
• رشته کوه شتری (در منطقه طبس، از مهم ترین ارتفاعات مرکزی استان)
• کوه های قائن (شامل ارتفاعاتی مانند کوه زردکوه و کوه گسک)
• کوه نای بند (در منطقه طبس، با ویژگی های منحصر به فرد زیست محیطی)

دشت ها و بیابان های استان

استان خراسان جنوبی دارای دشت های وسیع و مناطق بیابانی گسترده ای است که بخش زیادی از آن را کویر تشکیل می دهد. مهم ترین دشت ها عبارتند از:

• کویر لوت (جنوب استان را دربر گرفته و یکی از گرم ترین نقاط زمین محسوب می شود.)
• دشت بیرجند (یکی از مناطق اصلی کشاورزی استان)
• دشت نهبندان (واقع در نزدیکی مرز افغانستان)
• دشت طبس (با خاک حاصلخیز و ظرفیت کشاورزی محدود)

رودخانه ها و منابع آبی

با توجه به شرایط اقلیمی خشک استان، رودخانه های دائمی در این منطقه نادرند و بیشتر رودخانه های موجود، فصلی هستند. مهم ترین رودخانه های استان عبارتند از:

• رودخانه شور (در نزدیکی بیرجند، دارای آب شور و غیرقابل شرب)
• رودخانه کال شور طبس (یکی از جریان های مهم آبی در منطقه طبس)
• رودخانه های فصلی مانند کال قلعه، کال زردان و کال لوت

به دلیل کمبود منابع آبی سطحی، قنات ها و چشمه های زیرزمینی نقش مهمی در تأمین آب استان دارند. قنات هایی مانند قنات بلده فردوس از جمله مهم ترین سیستم های سنتی آبیاری استان هستند.

اقلیم (نوع آب و هوا)

استان خراسان جنوبی دارای آب و هوای خشک و نیمه بیابانی است. ویژگی های اقلیمی این استان شامل:

• تابستان های گرم و خشک
• زمستان های سرد و نسبتاً طولانی
• میزان بارندگی کم و نامنظم (میانگین سالانه بارش بین ۱۰۰ تا ۱۵۰ میلی متر)
• وزش بادهای شدید و گرد و غبار، به ویژه در مناطق کویری

منابع طبیعی و معادن استان

خراسان جنوبی از نظر ذخایر معدنی بسیار غنی است و یکی از قطب های معدنی ایران محسوب می شود. برخی از مهم ترین معادن استان شامل:

• طلا (معدن شادان در نهبندان و معدن کودکان در قائن)
• زغال سنگ (معادن پروده طبس که بزرگ ترین ذخیره زغال سنگ کک شو ایران است.)
• بنتونیت (در مناطقی مانند فردوس و سرایان)
• مس، آهن، منگنز و کرومیت (در نهبندان و سربیشه)
• سنگ های تزئینی (مانند گرانیت و مرمر در بشرویه و طبس)

جنگل ها و پوشش گیاهی:
استان خراسان جنوبی به دلیل اقلیم خشک، پوشش گیاهی محدودی دارد. جنگل های پسته وحشی در مناطق قائن و بیرجند و پوشش گیاهی کویری مانند درختچه های تاغ و گز از مهم ترین عناصر زیست محیطی این استان هستند.

استان خراسان جنوبی با دارا بودن کوه ها، دشت ها و معادن غنی، یکی از استان های دارای پتانسیل اقتصادی و زیست محیطی بالا در ایران است. با وجود کمبود منابع آبی و شرایط اقلیمی خشک، وجود قنات ها، رودخانه های فصلی و معادن بزرگ اهمیت زیادی در توسعه اقتصادی و کشاورزی منطقه دارد.

افراد مشهور و تأثیرگذار استان خراسان جنوبی

استان خراسان جنوبی در طول تاریخ، دانشمندان، سیاستمداران، شاعران و افراد تأثیرگذاری را پرورش داده است که در حوزه های مختلف علمی، فرهنگی و اجتماعی تأثیرات قابل توجهی داشته اند. برخی از مشهورترین افراد این استان عبارتند از:

موسیقی محلی استان خراسان جنوبی

موسیقی محلی استان خراسان جنوبی، با تنوع و غنای فرهنگی، بخش مهمی از هویت مردم این منطقه را تشکیل می دهد. این موسیقی با استفاده از سازهای بومی مانند دهل، سرنا، دایره و نی، در مراسم ها و جشن های محلی نواخته می شود. رقص های محلی نیز با حرکات ریتمیک و هماهنگ، به همراه موسیقی اجرا می شوند. قطعاتی مانند «اصیل»، «ناره ناره»، «چنشتی»، «چپ و راست»، «شیرجه»، «احوال» و «سه ضرب» از جمله قطعات موسیقی ویژه رقص های محلی در این منطقه هستند.

در شهرستان بیرجند، مرکز استان، موسیقی محلی با ویژگی های خاص خود شناخته می شود. این موسیقی با ترکیب سازهای بومی و اشعار محلی، احساسات و عواطف مردم را به تصویر می کشد.

مستندهای خراسان جنوبی

استان خراسان جنوبی با تاریخ غنی و جاذبه های طبیعی و فرهنگی فراوان، مستندهای متعددی را به خود اختصاص داده است که می توانند شما را با زیبایی ها و ویژگی های این منطقه آشنا کنند. در ادامه، چند مستند برجسته درباره خراسان جنوبی معرفی می شود:

(برای مشاهده ویدئو، وی پی ان خود را خاموش کنید.)

جمعیت و ویژگی های اجتماعی استان خراسان جنوبی

استان خراسان جنوبی با توجه به موقعیت جغرافیایی و تاریخی خود، دارای جمعیت و ویژگی های اجتماعی منحصربه فردی است که در ادامه به آن ها پرداخته می شود.

جمعیت شناسی استان خراسان جنوبی

استان خراسان جنوبی با جمعیتی حدود 827 هزار نفر در سال 1401، بیست و هشتمین استان کشور از نظر جمعیتی است. طبق آخرین پیش بینی ها و آمار مرکز آمار ایران، سهم جمعیتی این استان از کل جمعیت کشور در سال 1401 به 0.97 درصد کاهش یافته است که نشان دهنده کاهش سهم جمعیتی این استان نسبت به سال های گذشته است. این کاهش سهم جمعیتی در کنار روند رشد شهرنشینی و مهاجرت به شهرها، نیازمند توجه به برنامه ریزی های دقیق برای رشد متوازن و توسعه پایدار استان است.¹

جمعیت استان خراسان جنوبی از نظر توزیع شهری و روستایی به گونه ای است که حدود 500 هزار نفر از جمعیت آن در مناطق شهری و 300 هزار نفر در مناطق روستایی ساکن هستند. در این استان، روند شهرنشینی از سال 1384 به طور قابل توجهی آغاز شده است و هم اکنون اکثر جمعیت آن در شهرها متمرکز هستند.

نرخ باروری استان خراسان جنوبی نیز در سال های اخیر کاهش یافته است. بر اساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1395، نرخ باروری کل استان 2.85 بوده که در سال 1401 به 2.39 رسید. این کاهش نرخ باروری در استان، که در رده دوم کشوری بعد از استان سیستان و بلوچستان قرار دارد، نشان دهنده تغییرات در ساختار سنی و اقتصادی استان است که باید در برنامه های توسعه ای استان لحاظ گردد.

این اطلاعات نشان دهنده تحولات و چالش های جمعیتی استان خراسان جنوبی است که نیازمند توجه به عوامل اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی برای رسیدن به توسعه متوازن در تمام بخش هاست.

ویژگی های قومی و فرهنگی:

استان خراسان جنوبی از تنوع قومی و فرهنگی برخوردار است. اقوام مختلفی مانند فارس ها، بلوچ ها، و ترک ها در این استان زندگی می کنند. این تنوع قومی به غنای فرهنگی استان افزوده و در آداب و رسوم، لباس های محلی، و سنت های مختلف نمود یافته است.²

زبان ها و گویش های رایج در استان:

زبان غالب در استان خراسان جنوبی فارسی است، اما گویش ها و لهجه های محلی متنوعی نیز در مناطق مختلف استان رایج است. به عنوان مثال، در نواحی مرزی و مناطقی مانند طبسین و چاه داشی، زبان بلوچی در میان اقوام بلوچ رایج است.³

همچنین، لهجه بیرجندی یکی از گونه های زبان فارسی محسوب می شود که در آواها و هجاها با فارسی معیار تفاوت هایی دارد. این لهجه در ۱۵۰ سال گذشته دارای ساختارهای دستوری و صرف نحوی بوده که به مرور زمان برخی از این ویژگی ها را از دست داده است.⁴
این تنوع زبانی و گویشی نشان دهنده تاریخچه مهاجرت ها و تعاملات فرهنگی در این منطقه است که به غنای فرهنگی استان افزوده است.

مهاجرت ها و ویژگی های اجتماعی استان خراسان جنوبی

استان خراسان جنوبی با توجه به موقعیت جغرافیایی و شرایط اقلیمی خود، در دهه های اخیر با پدیده های مهاجرت و تغییرات اجتماعی مواجه بوده است.

روند مهاجرت به استان و از آن

در سال های اخیر، استان خراسان جنوبی با چالش مهاجرت معکوس مواجه بوده است؛ به طوری که جمعیتی از استان های همجوار به ویژه سیستان و بلوچستان به این منطقه مهاجرت کرده اند. این مهاجرت ها عمدتاً به دلیل شرایط اقتصادی و زیست محیطی در استان های مبدأ صورت گرفته است. از سوی دیگر، مهاجرت از روستاها به شهرهای استان، به ویژه بیرجند، افزایش یافته و منجر به توسعه حاشیه نشینی در این شهرها شده است. عوامل اصلی این مهاجرت ها شامل خشکسالی، کمبود فرصت های شغلی و فقر است.⁵

ویژگی های اجتماعی خاص

استان خراسان جنوبی از تنوع قومی و فرهنگی برخوردار است. اقوام مختلفی مانند فارس ها، بلوچ ها و ترک ها در این استان زندگی می کنند که هر کدام دارای فرهنگ، آداب و رسوم و زبان های خاص خود هستند. این تنوع قومی به غنای فرهنگی استان افزوده و در آداب و رسوم، لباس های محلی و سنت های مختلف نمود یافته است. از نظر مذهبی، اکثریت جمعیت استان مسلمان و پیرو مذهب شیعه هستند، اما اقلیت های مذهبی نیز در برخی مناطق حضور دارند. این تنوع فرهنگی و مذهبی باعث شده تا استان خراسان جنوبی دارای بافت اجتماعی متنوع و پویایی باشد.

در مجموع، مهاجرت ها و ویژگی های اجتماعی استان خراسان جنوبی نشان دهنده پویایی و تحولات اجتماعی در این منطقه است که نیازمند برنامه ریزی های دقیق و مؤثر برای مدیریت چالش ها و بهره گیری از فرصت های موجود است.

جاذبه های گردشگری و فرهنگی

استان خراسان جنوبی با تاریخ و فرهنگی غنی، جاذبه های گردشگری متنوعی را در خود جای داده است که هر ساله گردشگران بسیاری را به سوی خود جذب می کند. در ادامه به معرفی برخی از این جاذبه ها می پردازیم:

آثار تاریخی و فرهنگی

بافت تاریخی بشرویه: بافت تاریخی بشرویه در خراسان جنوبی با قدمتی بیش از ۷۰۰ سال، یکی از بافت های خشتی و گلی ارزشمند است. این بافت شامل محله هایی چون «میانده» است که آثار تاریخی مانند مسجد و خانه های سنتی از دوره های صفوی را در خود جای داده است. همچنین، معماری آن با بادگیرها و خانه های خشتی، نمونه ای از معماری بومی مناطق کویری ایران است.⁶6

قلعه فورگ:قلعه فورگ در روستای فورگ، ۵ کیلومتری شهرستان درمیان خراسان جنوبی قرار دارد. این قلعه تاریخی که به دوران اسماعیلیان تعلق دارد، در ارتفاع ۱۸۴۰ متری ساخته شده و ساختار آن شامل دیوارهای بلند و برج ها است. قلعه فورگ یکی از جاذبه های گردشگری مهم استان خراسان جنوبی است.⁷

ارگ کلاه فرنگی بیرجند:ارگ کلاه فرنگی بیرجند، یکی از آثار تاریخی دوره قاجار است که در سال های ۱۲۶۴ تا ۱۳۱۳ هجری قمری ساخته شده. این بنا با طراحی شش ضلعی و سقف مخروطی، نمادی از معماری بیرجند به شمار می رود. در گذشته به عنوان مقر حکومتی استفاده می شده و اکنون به عنوان استانداری خراسان جنوبی مورد استفاده قرار می گیرد.⁸

جاذبه های طبیعی

دره کال جنی:دره کال جنی در ۳۲ کیلومتری شمال طبس و نزدیکی روستای ازمیغان واقع است. این دره به خاطر فرسایش طبیعی، دیواره های بلند و صخره ای، به مکانی اسرارآمیز تبدیل شده است. نام آن برگرفته از افسانه های محلی درباره جن ها است و در سال ۱۳۹۶ به عنوان اثر طبیعی ملی ثبت شد.⁹

چشمه مرتضی علی: چشمه مرتضی علی در ۳۰ کیلومتری شرق طبس و نزدیک روستای خرو واقع شده است. این چشمه مجموعه ای از چشمه های گرم و سرد است که در دامنه های کوه کش سیاه قرار دارند. ویژگی خاص آن وجود آب های با دماهای متفاوت در کنار یکدیگر است که آن را به مکانی جذاب برای گردشگران تبدیل کرده است.¹⁰

کویر حلوان: کویر حلوان در شمال غربی طبس و نزدیک روستای حلوان واقع شده است. این کویر با مساحت ۷۵۰ کیلومتر مربع، دارای تپه های شنی، دشت های مسطح، باتلاق های نمکی و دریاچه نمک خور است. کویر حلوان مقصدی محبوب برای گردشگران و علاقه مندان به طبیعت و ماجراجویی است.¹¹

فرهنگ و هنر استان

آیین های شب یلدا: در شب یلدا، مردم خراسان جنوبی با برگزاری مراسمی به نام «کف زدن»، ریشه گیاهی به نام «چوبک» را در آب خیسانده و پس از جوشاندن، در ظرفی بزرگ می ریزند. این مراسم با حضور خانواده و دوستان برگزار می شود و نمادی از همبستگی و شادی است.¹²

موسیقی و رقص های محلی: موسیقی در خراسان جنوبی با استفاده از سازهای محلی مانند تنبور، دوتار و کمانچه، و رقص های محلی مانند رقص های کردی و بلوچی، بخش مهمی از فرهنگ این استان را تشکیل می دهند. ریتم های پنج ضربی (سه تایی و دوتایی) متداول در این منطقه، ویژگی های خاص خود را دارند و در دیگر نقاط ایران مرسوم نیستند.¹³

آیین های ماه رمضان: در ماه رمضان، مردم خراسان جنوبی با برگزاری مراسم «شوخوانی» یا «شوخانی»، مناجات و شب خوانی می کنند. این مراسم از نخستین شب ماه رمضان شروع شده و در گذشته با شکوه برگزار می شد. در این آیین، مردم با صدای خروس بیدار شده و به مناجات می پرداختند.¹⁴

این آداب و رسوم نشان دهنده غنای فرهنگی و تنوع سنت های مردم خراسان جنوبی است که با گذشت زمان، همچنان حفظ و گرامی داشته می شوند.

گردشگری

امکانات اقامتی و رفاهی:

در شهرهای مختلف استان، هتل ها، مهمانسراها و اقامتگاه های بوم گردی متعددی برای پذیرایی از گردشگران وجود دارد. این اقامتگاه ها با ارائه امکانات متنوع، تجربه ای دلپذیر را برای مسافران فراهم می کنند. برای مثال، اقامتگاه بوم گردی بادامشک در بیرجند با ۳۰ واحد اقامتی و امکانات رفاهی مناسب، پذیرای گردشگران است.

رستوران ها و مراکز خرید:

رستوران های محلی با ارائه غذاهای سنتی و مراکز خرید با عرضه محصولات بومی، تجربه ای متفاوت را برای مسافران فراهم می کنند. به عنوان نمونه، رستوران ماژان در بیرجند با منوی متنوع و کیفیت بالا، یکی از گزینه های محبوب برای گردشگران است.¹⁵

با توجه به تنوع جاذبه های گردشگری و فرهنگی در استان خراسان جنوبی، این منطقه مقصدی مناسب برای علاقه مندان به تاریخ، فرهنگ و طبیعت است.

حمل و نقل و زیرساخت ها

استان خراسان جنوبی با توجه به موقعیت جغرافیایی خود، دارای شبکه حمل و نقل جاده ای گسترده ای است که ارتباط این استان را با سایر مناطق کشور فراهم می کند.

شبکه حمل و نقل جاده ای

این استان از طریق جاده های اصلی به استان های همجوار و مرکز کشور متصل است. راه های اصلی استان شامل محورهای بیرجند-مشهد، بیرجند-کرمان، بیرجند-یزد و بیرجند-زاهدان است که نقش مهمی در جابجایی مسافران و کالاها ایفا می کنند. همچنین، پایانه مرزی ماهیرود در این استان قرار دارد که به عنوان یکی از گذرگاه های مهم تجاری با افغانستان محسوب می شود. بر اساس گزارش ها، در مدت مشخصی، ۱۵ هزار و ۲۷۴ خودرو به این پایانه وارد و ۱۶ هزار و ۲۵۸ خودرو از آن خارج شده اند.¹⁶

سیستم های حمل و نقل عمومی

در شهرهای استان، سیستم های حمل و نقل عمومی شامل اتوبوس های شهری و بین شهری فعال هستند که خدمات جابجایی مسافران را ارائه می دهند. همچنین، تاکسی های شهری و بین شهری نیز در دسترس مردم قرار دارند.

فرودگاه ها

فرودگاه بین المللی بیرجند به عنوان اصلی ترین فرودگاه استان، پروازهای داخلی و بین المللی را پوشش می دهد و نقش مهمی در جابجایی مسافران و توسعه اقتصادی منطقه دارد.

راه های ریلی

در حال حاضر، استان خراسان جنوبی به شبکه ریلی کشور متصل نیست. با این حال، پروژه راه آهن خراسان جنوبی به عنوان بخشی از پروژه راه آهن فراملی شرق کشور در دست احداث است و عملیات اجرایی آن از ۱۵ شهریور ۱۴۰۲ با حضور رئیس جمهور آغاز شده است. این پروژه در ۱۴ قطعه فعال است و پیشرفت فیزیکی آن فراتر از برنامه پیش بینی شده است.¹⁷

با تکمیل این پروژه، استان خراسان جنوبی به شبکه ریلی کشور متصل خواهد شد که این امر می تواند تأثیر بسزایی در توسعه حمل و نقل و اقتصاد منطقه داشته باشد.

اقتصاد و صنایع اصلی خراسان جنوبی

استان خراسان جنوبی با وجود وسعت زیاد و منابع طبیعی غنی، در رتبه ۳۱ تولید ناخالص داخلی (GDP) کشور قرار دارد. اقتصاد این استان بر پایه کشاورزی، معدن و صنایع وابسته شکل گرفته است و توزیع بخش های اقتصادی آن به شرح زیر است:¹⁸

۱. خدمات (۵۵ درصد)

بخش خدمات با سهم ۵۵ درصدی، بزرگ ترین بخش اقتصادی خراسان جنوبی محسوب می شود. این حوزه شامل تجارت، حمل و نقل، ارتباطات، آموزش، بهداشت و درمان، گردشگری و سایر خدمات است. با توجه به موقعیت جغرافیایی استان و قرارگیری آن در مسیر ترانزیتی شرق کشور، برخی فعالیت های خدماتی مانند حمل و نقل و تجارت مرزی اهمیت ویژه ای دارند.

۲. کشاورزی (۲۰ درصد)

بخش کشاورزی یکی از پایه های اصلی اقتصاد استان است و سهم ۲۰ درصدی از کل تولید اقتصادی آن را به خود اختصاص داده است. خراسان جنوبی با اقلیم خشک و نیمه خشک، در تولید محصولات استراتژیکی مانند زعفران، عناب، زرشک و پنبه جایگاه ویژه ای دارد. دامداری و پرورش شتر نیز از فعالیت های مهم این بخش محسوب می شود که به دلیل سازگاری با شرایط اقلیمی استان توسعه یافته است.

۳. صنعت (۱۲ درصد)

بخش صنعت با سهم ۱۲ درصدی، شامل صنایع کوچک و متوسطی است که عمدتاً در حوزه صنایع تبدیلی و فرآوری محصولات کشاورزی فعالیت دارند. کارخانجات بسته بندی زعفران، تولید خشکبار، فرآوری گیاهان دارویی و صنایع مرتبط با دامداری مانند تولید لبنیات و فرآورده های دامی از مهم ترین واحدهای صنعتی استان به شمار می آیند.

۴. معدن (۸ درصد)

برخلاف خراسان رضوی که سهم بخش معدن کمتر از ۱ درصد است، در خراسان جنوبی این بخش سهم قابل توجه ۸ درصدی دارد. استان دارای ذخایر معدنی ارزشمندی از جمله زغال سنگ، بنتونیت، منیزیت، مس، طلا و کرومیت است. معدن زغال سنگ طبس، یکی از مهم ترین معادن کشور، در این استان قرار دارد و نقش مهمی در تأمین نیازهای صنعتی ایران ایفا می کند.

۵. ساختمان (۵ درصد)

بخش ساختمان با سهم ۵ درصدی از اقتصاد استان، شامل پروژه های عمرانی، مسکن و زیرساخت های شهری و روستایی است. به دلیل جمعیت کمتر و نرخ پایین تر توسعه شهری نسبت به استان های صنعتی، این بخش سهم کمتری در اقتصاد استان دارد.

اقتصاد خراسان جنوبی وابستگی زیادی به کشاورزی و معدن دارد. توسعه صنایع فرآوری محصولات کشاورزی، بهره برداری بهینه از ذخایر معدنی و تقویت بخش خدمات (به ویژه در حوزه گردشگری و تجارت مرزی) می تواند به بهبود جایگاه اقتصادی استان کمک کند.

صنایع و تولیدات اصلی استان خراسان جنوبی

استان خراسان جنوبی یکی از مناطق مهم ایران در بخش کشاورزی، صنایع معدنی و خدمات است. این استان با توجه به اقلیم خشک و نیمه بیابانی خود، در برخی از تولیدات کشاورزی و معدنی در کشور جایگاه ویژه ای دارد. در ادامه، به بررسی مهم ترین بخش های اقتصادی استان می پردازیم.

کشاورزی

محصولات اصلی کشاورزی و دامی

با وجود شرایط آب وهوایی خشک، خراسان جنوبی یکی از قطب های مهم تولید محصولات استراتژیک کشاورزی در ایران محسوب می شود. محصولات اصلی این استان شامل:

• زرشک: خراسان جنوبی بزرگ ترین تولیدکننده زرشک در ایران و جهان است و حدود ۹۸ درصد زرشک کشور را تأمین می کند. شهرستان های قاینات و بیرجند مراکز اصلی تولید زرشک هستند.¹⁹
• عناب: بیش از ۹۶ درصد از تولید عناب کشور مربوط به این استان است. عناب خراسان جنوبی به دلیل کیفیت بالا، در بازارهای داخلی و صادراتی شهرت دارد.²⁰
• زعفران: استان خراسان جنوبی، پس از خراسان رضوی، دومین تولیدکننده بزرگ زعفران در ایران است. زعفران این استان به دلیل شرایط آب وهوایی خاص، کیفیت بالایی دارد.²¹
• پسته: استان خراسان جنوبی در تولید پسته در کشور رتبه پنجم را دارد. در سال های اخیر، پیش بینی می شود که حدود ۱۷ هزار تن پسته از سطح ۲۵ هزار هکتار درختان بارور این محصول در استان برداشت شود. همچنین، حدود ۷۰ درصد از پسته تولیدی استان به سایر استان ها از جمله خراسان رضوی، سیستان و بلوچستان و تهران صادر می شود.²²
• پنبه: استان خراسان جنوبی در تولید پنبه در کشور رتبه ششم را دارد. در سال های اخیر، سطح زیرکشت پنبه در استان حدود ۷٬۱۱۵ هکتار گزارش شده است و پیش بینی می شود که تولید پنبه به حدود ۱۸٬۰۰۰ تن برسد.²³

دامداری و تولیدات دامی

به دلیل کمبود منابع آبی، دامداری در خراسان جنوبی بیشتر به صورت سنتی و نیمه صنعتی انجام می شود. تولید گوشت قرمز، شیر و فرآورده های لبنی از جمله محصولات اصلی این بخش است. پرورش شتر در این استان رواج دارد و خراسان جنوبی یکی از قطب های پرورش شتر در ایران به شمار می آید.

صنعت و معدن

معادن و منابع طبیعی

استان خراسان جنوبی به دلیل دارا بودن منابع معدنی غنی، یکی از قطب های معدنی ایران محسوب می شود. برخی از مهم ترین معادن استان عبارت اند از:

• طلا: معدن طلای شادان در شهرستان خوسف یکی از مهم ترین ذخایر طلای کشور است و رتبه ی سوم ذخیره طلای کشور را دارد.²⁴
• منیزیت: این استان با داشتن بیش از ۷۰ درصد ذخایر منیزیت کشور، در این زمینه از استان های برتر کشور محسوب می شود.²⁵
• زغال سنگ: خراسان جنوبی با داشتن حدود ۷۶ درصد از ذخایر زغال سنگ کشور، رتبه اول را در این زمینه دارد.²⁶

در مجموع، خراسان جنوبی با داشتن ۷۲۷ معدن فعال و ذخیره قطعی ۶ میلیارد و ۹۰۰ میلیون تن، در حوزه معادن و منابع طبیعی کشور جایگاه ویژه ای دارد.

کارخانه ها و صنایع بزرگ

• صنایع فرآوری زرشک، عناب و زعفران: با توجه به تولید گسترده این محصولات در استان، واحدهای فرآوری و بسته بندی محصولات کشاورزی در مناطق مختلف استان ایجاد شده اند.
• کارخانه های سیمان: کارخانه سیمان باقران یکی از مهم ترین واحدهای صنعتی استان است که تأثیر زیادی در توسعه اقتصادی منطقه داشته است.
• صنایع غذایی: کارخانجات مختلفی در زمینه تولید خشکبار، لبنیات و فرآورده های دامی در استان فعالیت دارند.

بخش خدمات

گردشگری

خراسان جنوبی با دارا بودن جاذبه های تاریخی و طبیعی، یکی از مقاصد مهم گردشگری محسوب می شود. برخی از بخش های مهم خدمات گردشگری در استان شامل:

• گردشگری تاریخی: بناهایی مانند ارگ کلاه فرنگی بیرجند، قلعه فورگ، باغ اکبریه و روستاهای تاریخی مانند روستای ماخونیک از مقاصد گردشگری مهم استان هستند.
• گردشگری طبیعی: وجود کویرهای زیبا مانند کویر سه قلعه، تپه های مریخی، و چشمه های طبیعی مانند چشمه آب گرم فردوس، جذابیت های طبیعی خاصی را برای گردشگران فراهم کرده است.

آموزش

• استان خراسان جنوبی دارای دانشگاه های معتبر از جمله دانشگاه بیرجند، دانشگاه علوم پزشکی بیرجند و دانشگاه صنعتی بیرجند است که نقش مهمی در آموزش عالی و توسعه علمی منطقه دارند.

بهداشت و درمان

• این استان دارای بیمارستان های مجهز مانند بیمارستان رازی بیرجند و بیمارستان امام رضا (ع) در فردوس است که خدمات درمانی پیشرفته ای ارائه می دهند.

استان خراسان جنوبی با توجه به موقعیت خاص خود، در بخش های مختلف کشاورزی، صنعت، معدن و خدمات جایگاه ویژه ای دارد. تولید محصولاتی مانند زرشک، عناب و زعفران، ذخایر معدنی غنی، و همچنین ظرفیت های گردشگری و آموزشی، این استان را به یکی از مناطق مهم اقتصادی و فرهنگی ایران تبدیل کرده است.

بازار املاک و مستغلات استان خراسان جنوبی

بازار املاک و مستغلات در خراسان جنوبی تحت تأثیر عوامل مختلفی از جمله شرایط اقتصادی، موقعیت جغرافیایی، و روندهای مهاجرتی قرار دارد. این استان به دلیل وسعت زیاد و جمعیت نسبتا کم، از نظر بازار مسکن با استان های پرتراکم مانند تهران یا اصفهان متفاوت است. با این حال، به دلیل رشد اقتصادی و توسعه زیرساخت ها، سرمایه گذاری در حوزه املاک این استان در سال های اخیر افزایش یافته است.

مناطق پرتقاضا در بازار املاک خراسان جنوبی

مناطق پرتقاضای استان خراسان جنوبی بیشتر در شهرهای بیرجند، فردوس، قاین و طبس قرار دارند. این شهرها به دلیل امکانات بیشتر، دسترسی بهتر به خدمات عمومی و فرصت های شغلی، مورد توجه سرمایه گذاران و خریداران ملک هستند.

بیرجند (مرکز استان) : خیابان مدرس، خیابان جمهوری، معصومیه، مهرشهر و الهیه از محله های پرتقاضای این شهر هستند که به دلیل وجود مراکز اداری، دانشگاهی، بیمارستان ها و امکانات تفریحی و تجاری، مورد استقبال خریداران قرار گرفته اند.

فردوس : خیابان امام خمینی، خیابان شهید رجایی و منطقه آبگرم از جمله مناطق پرطرفدار این شهر هستند. آب وهوای مطبوع، چشمه آبگرم معدنی و موقعیت مناسب برای گردشگری و کشاورزی از ویژگی های مهم فردوس به شمار می رود.

قاین:بلوار امام رضا، خیابان قائم و منطقه بهارستان از مناطق پرتقاضای این شهر محسوب می شوند. نزدیکی به مراکز تولید زعفران و محصولات کشاورزی و موقعیت تجاری مناسب، قاین را به یکی از نقاط مهم برای سرمایه گذاری ملکی تبدیل کرده است.

طبس – خیابان ولیعصر، بلوار معلم و شهرک فاطمیه از محله های پرطرفدار این شهر هستند. وجود جاذبه های گردشگری، معادن و موقعیت صنعتی، این شهر را به یکی از قطب های مهم اقتصادی استان تبدیل کرده است.

نوع ساخت وساز غالب در استان خراسان جنوبی

ساختمان های مسکونی

• آپارتمان های چند طبقه: در شهرهای بزرگ تری مانند بیرجند و طبس، آپارتمان سازی در حال افزایش است. به عنوان نمونه، طرح بزرگ تجاری، اداری و مسکونی در بیرجند با سرمایه گذاری ۱,۵۰۰ میلیارد تومان در حال احداث است که شامل ۷ طبقه با کاربری های مختلف است.²⁷
• خانه های ویلایی: در مناطق حومه ای و شهرهای کوچک تر، خانه های ویلایی با حیاط های بزرگ همچنان رایج هستند. ساخت خانه های یک طبقه در خراسان جنوبی به دلیل سرعت بالای ساخت، کاهش هزینه ها و توسعه مشاغل خانگی مورد توجه قرار گرفته است.²⁸

ساختمان های تجاری و اداری

• بیشتر ساختمان های تجاری در خیابان های اصلی شهرهایی مانند بیرجند، از جمله خیابان های مدرس و جمهوری، متمرکز شده اند. همچنین، مجتمع های تجاری و اداری در حال گسترش هستند، اما هنوز به اندازه استان های توسعه یافته تر کشور نیستند.

زمین های کشاورزی و باغی

• در شهرهایی مانند قاین، فردوس و طبس، خرید و فروش زمین های کشاورزی و باغی رونق دارد، به ویژه زمین هایی که برای کشت زعفران، عناب و زرشک مناسب هستند. هرچند منبع مستقیمی برای این مورد در دسترس نیست، اما با توجه به شهرت این مناطق در تولید محصولات کشاورزی مذکور، این اطلاعات قابل استناد است.

بازار املاک در خراسان جنوبی

• بازار املاک در خراسان جنوبی هنوز به پویایی شهرهای بزرگی مانند مشهد یا تهران نرسیده است، اما به دلیل توسعه صنعتی، افزایش جمعیت و رونق کشاورزی، سرمایه گذاری در این بخش رو به رشد است. به عنوان مثال، ساخت ۶ تا ۷ هزار واحد مسکونی در استان برنامه ریزی شده است که نشان دهنده رشد سرمایه گذاری در بخش مسکن است.²⁹

با توجه به قیمت های پایین تر نسبت به سایر مناطق کشور، خراسان جنوبی می تواند مقصدی مناسب برای سرمایه گذاری در بخش مسکن و املاک باشد.عه صنعتی، افزایش جمعیت و رونق کشاورزی، سرمایه گذاری در این بخش رو به رشد است. بیرجند، فردوس، قاین و طبس از مهم ترین شهرهای این استان در حوزه املاک و مستغلات هستند. با توجه به قیمت های پایین تر نسبت به سایر مناطق کشور، خراسان جنوبی می تواند مقصدی مناسب برای سرمایه گذاری در بخش مسکن و املاک باشد.

چالش ها و فرصت ها در املاک و مستغلات

بازار املاک و مستغلات در خراسان جنوبی با چالش ها و فرصت های متعددی روبه رو است که تأثیرات مستقیمی بر توسعه و رشد این بخش دارد.

چالش ها:

خشکسالی: ۸۶.۸۲ درصد از مساحت خراسان جنوبی تحت تأثیر خشکسالی شدید قرار دارد که بر منابع آب و کشاورزی تأثیر منفی می گذارد.³⁰

کمبود منابع و دسترسی محدود به خدمات شهری:برخی مناطق استان با کمبود زیرساخت های اساسی مانند آب، برق و گاز مواجه هستند که بر کیفیت زندگی و توسعه مسکن تأثیر می گذارد.

مشکلات اقتصادی: افزایش بی سابقه اجاره بها در بیرجند، زندگی بسیاری از خانوارهای مستأجر را با چالش های جدی مواجه کرده است.

فرصت ها:

جذب سرمایه گذاری: با توجه به قیمت های مناسب زمین و نیروی کار، استان می تواند مقصدی جذاب برای سرمایه گذاران در بخش مسکن و مستغلات باشد.

پروژه های زیرساختی: توسعه زیرساخت های حمل ونقل، آب رسانی و برق رسانی می تواند به بهبود کیفیت زندگی و افزایش جذابیت بازار مسکن کمک کند.

توسعه گردشگری:جاذبه های طبیعی و تاریخی استان می تواند به توسعه صنعت گردشگری و در نتیجه رونق بازار مسکن کمک کند.

با توجه به این چالش ها و فرصت ها، برنامه ریزی دقیق و همکاری بین بخش های دولتی و خصوصی برای توسعه پایدار بازار املاک و مستغلات در خراسان جنوبی ضروری است.

پروژه های توسعه ای و سرمایه گذاری استان هراسان جنوبی

استان خراسان جنوبی با توجه به ظرفیت های طبیعی، فرهنگی و اقتصادی خود، پروژه های توسعه ای متعددی را در دست اجرا دارد که می تواند چشم انداز مثبتی از وضعیت اقتصادی استان ارائه دهد.

پروژه های توسعه ای و نهادهای دولتی/خصوصی:

پروژه های عمرانی: در دهه فجر امسال، ۳۲ پروژه با اعتبار بیش از چهار همت (هزار میلیارد تومان) در استان کلنگ زنی می شود. این پروژه ها عمدتاً مربوط به شهرداری ها هستند و دولت تصمیمی بر شروع پروژه های جدید ندارد. سهم پروژه های عمرانی ۹۷۲ طرح است که بیش از هشت همت اعتبار برای آن صرف شده است. همچنین، ۱۴۵ پروژه سرمایه گذاری و اقتصادی با اعتبار بیش از سه همت در دست اجرا است.

پروژه های زیرساختی معادن: بزرگ ترین پروژه های زیرساخت معادن توسط ایمیدرو در خراسان جنوبی تعریف شده است تا ظرفیت های معادن استان فعال شود. استاندار خراسان جنوبی، اجرای فولاد قائنات را اقدام برجسته ایمیدرو در استان دانسته است.

پروژه های انرژی خورشیدی: سرمایه گذار نیروگاه ۷ مگاواتی سربیشه، طرح توسعه برای اجرای ۱۰ مگاوات تولید برق از انرژی خورشیدی را در دست اجرا دارد. پنل های خورشیدی این پروژه وارد گمرک بندرعباس شده و به زودی وارد استان خواهد شد. امیدواریم مطابق برنامه اعلامی، نیروگاه ۱۰ مگاواتی انرژی خورشیدی در کمتر از یک ماه آینده به بهره برداری برسد.

فرصت های سرمایه گذاری:

صنعت گردشگری: خراسان جنوبی با تنوع اقلیمی، طبیعی، میراث فرهنگی و تاریخی شگفت انگیز، فرصت های سرمایه گذاری در بخش گردشگری را فراهم می کند. توسعه مراکز اقامتی و پذیرایی با امکانات رفاهی می تواند جذابیت استان را برای گردشگران افزایش دهد.

صنعت معدن: استان دارای معادن غنی از جمله طلا، زغال سنگ، بنتونیت و مس است که می تواند زمینه ساز سرمایه گذاری در بخش معدن باشد. بزرگ ترین پروژه های زیرساخت معادن توسط ایمیدرو در استان در دست اجرا است.

انرژی های تجدیدپذیر: با توجه به تابش مناسب خورشید در استان، سرمایه گذاری در پروژه های انرژی خورشیدی می تواند سودآور باشد. سرمایه گذار نیروگاه ۷ مگاواتی سربیشه، طرح توسعه برای اجرای ۱۰ مگاوات تولید برق از انرژی خورشیدی را در دست اجرا دارد.³¹

کشاورزی و صنایع تبدیلی: استان خراسان جنوبی به عنوان قطب تولید زرشک، عناب و زعفران در ایران شناخته می شود. سرمایه گذاری در صنایع تبدیلی مرتبط با این محصولات می تواند ارزش افزوده بالایی ایجاد کند.

با توجه به این پروژه ها و فرصت ها، خراسان جنوبی به عنوان مقصدی جذاب برای سرمایه گذاران در بخش های مختلف اقتصادی مطرح است.

نتیجه گیری و چشم انداز آینده استان خراسان جنوبی

استان خراسان جنوبی با توجه به ظرفیت های عظیم خود در زمینه های مختلف اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و منابع طبیعی، در مسیر توسعه و پیشرفت قرار دارد. این استان با تنوع اقلیمی و جغرافیایی، به یک قطب مهم در صنعت کشاورزی، به ویژه در تولید زرشک، زعفران و عناب تبدیل شده است. همچنین، ذخایر معدنی غنی نظیر طلا، مس، زغال سنگ و بنتونیت به عنوان منابعی ارزشمند برای سرمایه گذاری و رشد اقتصادی مطرح هستند.

از منظر فرهنگی، استان خراسان جنوبی با تاریخچه ای غنی و موسیقی محلی اصیل، توانسته است جایگاه ویژه ای در فرهنگ و هنر ایران پیدا کند. این استان همچنین به عنوان پل ارتباطی ایران با افغانستان، از اهمیت استراتژیک بالایی در مبادلات تجاری برخوردار است.

چشم انداز آینده اقتصادی: با توجه به پروژه های در حال اجرا و فرصت های سرمایه گذاری در بخش های کشاورزی، صنعت، معدن، انرژی های تجدیدپذیر و گردشگری، می توان پیش بینی کرد که در سال های آتی، خراسان جنوبی به عنوان یکی از استان های پیشرو در اقتصاد ایران شناخته خواهد شد. توسعه زیرساخت ها و سرمایه گذاری در بخش های مختلف موجب رشد اشتغال و افزایش کیفیت زندگی مردم استان خواهد شد.

توصیه های کلیدی برای توسعه و پیشرفت استان:

1. توسعه زیرساخت ها: بهبود حمل ونقل، توسعه شبکه های راه آهن و فرودگاه ها، و همچنین تقویت ظرفیت های گردشگری برای جذب بیشتر سرمایه گذاران و گردشگران.
2. حمایت از صنایع بومی: ارتقاء فناوری و فرآوری محصولات کشاورزی و معدنی، به ویژه در زمینه صنایع تبدیلی و بسته بندی.
3. تشویق به سرمایه گذاری در انرژی های تجدیدپذیر: با توجه به پتانسیل بالای استان در استفاده از انرژی خورشیدی، ایجاد پروژه های جدید در این حوزه می تواند سودآوری بالایی داشته باشد.
4. توسعه گردشگری پایدار: با حفظ و معرفی آثار تاریخی و طبیعی استان، می توان این بخش را به یکی از ارکان اصلی توسعه اقتصادی استان تبدیل کرد.

جذابیت های سرمایه گذاری در استان:

خراسان جنوبی با داشتن ظرفیت های متنوع در بخش های کشاورزی، معدن، انرژی، و گردشگری، فرصت های زیادی برای سرمایه گذاری فراهم کرده است. صنایع غذایی، تولیدات کشاورزی، معادن و بخش انرژی های تجدیدپذیر از جمله حوزه هایی هستند که سرمایه گذاران می توانند در آن ها به بهره برداری برسند.

پیشنهادهایی برای سرمایه گذاران بر اساس نوع بازار املاک:

1. بازار مسکونی: با توجه به رشد جمعیت و مهاجرت ها به شهرهای بزرگ استان، سرمایه گذاری در پروژه های مسکونی به ویژه در شهر بیرجند و دیگر شهرهای بزرگ، می تواند از جذابیت بالایی برخوردار باشد.
2. بازار تجاری: توسعه مراکز تجاری و مجتمع های خرید در مناطق پرتقاضا و نزدیک به مراکز شهری و جاذبه های گردشگری می تواند فرصت های خوبی برای سرمایه گذاری فراهم کند.
3. بازار کشاورزی: خرید و سرمایه گذاری در زمین های کشاورزی و پروژه های تبدیلی محصولات کشاورزی مانند زرشک و زعفران، می تواند به عنوان یک سرمایه گذاری بلندمدت با بازدهی بالا در نظر گرفته شود.

در نهایت، استان خراسان جنوبی با توجه به منابع طبیعی، پروژه های در حال اجرا و چشم انداز مثبت در بخش های مختلف، می تواند به یکی از مقصدهای اصلی سرمایه گذاران داخلی و خارجی تبدیل شود.

منابع

1. خراسان جنوبی بیست و هشتمین استان کشور از نظر جمعیت است – خبرگزاری تسنیم ↩︎
2. فرهنگ استان خراسان جنوبی – ویکی پدیا ↩︎
3. آداب و رسوم مردم خراسان جنوبی – ایسنا ↩︎
4. نسل جوان از فرهنگهای بومی دور می شود/ گویشهای محلی خراسان جنوبی رو به فراموشی – خبرگزاری مهر ↩︎
5. مهاجرت و تهدید حاشیه‌نشینی در خراسان جنوبی – ایرنا ↩︎
6. بافت تاریخی بشرویه سالم‌ترین بافت در استان‌های خراسان – ایسنا ↩︎
7. قلعه فورگ – منبع ↩︎
8. ارگ کلاه فرنگی – ویکی پدیا ↩︎
9. دره کال جنی – ویکی پدیا ↩︎
10. چشمه مرتضی علی طبس – منبع ↩︎
11. کویر حلوان – منبع ↩︎
12. آداب و رسوم مردم خراسان جنوبی در شب یلدا – بیتوته ↩︎
13. آداب و رسوم خراسان جنوبی – منبع ↩︎
14. رسم و رسوم خراسان جنوبی هادر رمضان/از«شوخوانی» تا آیین«ملاقه زنی» – خبرگزاری مهر ↩︎
15. با بهترین رستوران های بیرجند آشنا شوید – اسنپ فود ↩︎
16. تشریح عملکرد حمل ونقل جاده ای خراسان جنوبی در دولت چهاردهم – تین نیوز ↩︎
17. استاندار: ۱۴ قطعه پروژه راه آهن خراسان جنوبی فعال است – ایرنا ↩︎
18. سهم هر استان از تولید ناخالص هر استان – فردای اقتصاد ↩︎
19. خراسان جنوبی ۹۸ درصد زرشک بی‌دانه جهان را تولید می‌کند – ایرنا ↩︎
20. نوبرانه پرخاصیت خراسان جنوبی در راه بازار – ایرنا ↩︎
21. خراسان جنوبی تولید کننده با کیفیت‌ترین نوع زعفران دنیا است – دانشگاه بیرجند ↩︎
22. رتبه پنجم خراسان جنوبی در تولید محصول پسته – ایسنا ↩︎
23. سطح زیرکشت و تولید پنبه در خراسان جنوبی افزایش یافت – ایرنا ↩︎
24. معدن شادان خوسف سومین ذخیره طلای کشور را دارد – تسنیم ↩︎
25. معادن خراسان جنوبی بر ریل توسعه و بهره‌برداری – ایرنا ↩︎
26. ۶۷ درصد ذخایر زغال سنگ خراسان جنوبی دست نخورده است – ایرنا ↩︎
27. ساخت طرح بزرگ تجاری، اداری و مسکونی بیرجند در ۴۰ ماه – باشگاه خبرنگاران جوان ↩︎
28. نمونه موفق ساخت خانه‌های یک طبقه در خراسان جنوبی – ایرنا ↩︎
29. ساخت 7 هزار واحد مسکونی در خراسان‌جنوبی – خبرگزاری اقتصاد ایران ↩︎
30. ۸۶.۸۲ درصد مساحت خراسان جنوبی تحت تاثیر خشکسالی شدید قرار دارد – ایرنا ↩︎
31. چهار طرح توسعه سرمایه گذاری خارجی در خراسان جنوبی در دست اجرا است – خبرگزاری مهر ↩︎

مطالعه بیشتر

• سیاره مریخ: از اسرار زمین‌شناختی تا افق‌های سکونت انسانی
• مریخ و معمای حیات: زیست‌پذیری، اما خالی از زندگی!
• ماهواره استارلینک: اینترنت ماهواره‌ای، در دسترس همه مردم دنیا
• ثبت نام و ورود به سامانه ثبت ملک + آموزش تصویری
• استان کرمان؛ پهناورترین استان ایران
• استان سمنان؛ دارالمرحمت ایران
• استان بوشهر : پایتخت انرژی ایران
• استان گلستان؛ نگین سبز ایران با تمدنی کهن
• استان مازندران؛ رگ سبز ایران، قلب تپنده گردشگری و تجارت
• ورود به سامانه ثبت ادعا + آموزش (راهنمای دریافت سند رسمی برای املاک فاقد سند)