استان هرمزگان؛ جواهری در دل جنوب ایران

معرفی کلی استان هرمزگان

تاریخچه مختصر استان

استان هرمزگان از دیرباز نقشی کلیدی در تاریخ دریانوردی و تجارت خلیج فارس داشته است. از دوران باستان، اقوامی در سواحل آن ساکن بوده و نخستین شواهد دریانوردی در این منطقه به بابلیان در قرن هفتم پیش از میلاد بازمی‌گردد. در دوره اسکندر مقدونی، نئارک به سواحل این منطقه سفر کرد و آن را سرزمینی آباد توصیف نمود. در قرون بعد، بندر هرمز به یکی از مراکز مهم تجاری تبدیل شد و در قرن سیزدهم میلادی، مارکوپولو از آن به عنوان نقطه‌ای پررونق در تجارت شرق و غرب یاد کرد.

با ورود پرتغالی‌ها در اوایل قرن شانزدهم، هرمز به دست آن‌ها افتاد، اما در سال 1622 میلادی، شاه عباس صفوی با کمک انگلیسی‌ها آن را بازپس گرفت. پس از خروج پرتغالی‌ها، رقابت میان انگلیسی‌ها و هلندی‌ها در خلیج فارس شدت گرفت و در نهایت انگلیسی‌ها سلطه خود را تثبیت کردند. بندرعباس که در ابتدا با نام «گمبرون» شناخته می‌شد، پس از بیرون راندن پرتغالی‌ها، به افتخار شاه عباس صفوی، بندرعباس نامگذاری شد و از آن زمان تاکنون، یکی از مهم‌ترین بنادر تجاری ایران باقی مانده است.¹

موقعیت جغرافیایی و همسایگان استان

استان هرمزگان جنوبي ترين استان ايران است كه در ساحل خليج فارس و درياي عمان و در شمال تنگه هرمز قرار دارد و مرکز آن کلانشهر بندرعباس است. این استان 68 هزار كيلومتر مربع(تقریبا اندازه کشور گرجستان) وسعت دارد که از این نظر هشتمین استان کشور است.²

هرمزگان از شمال و شمال شرقي با استان كرمان و از سمت غرب و شمال غربي با استانهاي فارس و بوشهر و از شرق با استان سيستان و بلوچستان همسايه مي باشد و جنوب آن را آبهاي گرم خليج فارس و درياي عمان گرفته اند.³ طوری که این منطقه یکی از نقاط استراتژیک ایران برای حمل و نقل آبی، تجارت و … شده است.

تقسیم بندی شهری استان

استان هرمزگان دارای 13 شهرستان، 53 شهر، 40 بخش و 88 دهستان میباشد. در جدول زیر تقسیم بندی شهرستان های این استان و شهرهای هر شهرستان را آورده ایم.

ردیف	شهرستان	شهر
1	بندرعباس	بندرعباس تازیان پایین شمیل فین قلعه قاضی تخت هرمز
2	بندر لنگه	بندر لنگه بندر کنگ کیش لمزان بندر چارک
3	میناب	میناب تیرور کرگان بندزرک زهوکی هشت بندی سندرک
4	قشم	قشم درگهان بندر لافت رمکان طبل سوزا
5	ابوموسی	ابوموسی تنب بزرگ
6	جاسک	بندر جاسک لیردف
7	رودان	رودان(دهبازر) زیارتعلی بیکاه بالاشهر
8	حاجی آباد	حاجی آباد فارغان سرگز
9	بستک	بستک کوهیج جناح هنگویه کوخردهنرنگ
10	پارسیان	پارسیان دشتی کوشکنار
11	خمیر	بندر خمیر بندر پل رویدر کهورستان
12	سیریک	سیریک گروگ بندر کوهستک
13	بشاگرد	سردشت گوهران

ویژگی های طبیعی استان

کوه ها و مناطق ساحلی :

بخش عمده ای ازمساحت این استان رامناطق کوهستانی دربرگرفته اند.کوههای این منطقه ادامه رشته کوههای زاگرس اند که به تدریج ازشمال شرقی به جنوب شرقی امتداد می یابند. ادامه این رشته همراه با کاهش ارتفاع، به تپه ماهورهای آهکی، گچی وشنی منتهی شده وبه زمینهای پست ساحلی خلیج فارس ودریایی عمان متصل می گردد. این ناحیه پست ساحلی ، دراطراف تنگه هرمز وسعت بیشتری یافته، وشرایط مساعدی برای کشاورزی وصیفی کاری به وجود آورده است. این تنگه یکی از حساسترین وحیاتی ترین گذرگاههای آبی عصر حاضر می باشد.

همینطور در شرق استان، به‌ویژه در نزدیکی بندرعباس، گنبدهای نمکی متعددی دیده می‌شود که برخی از آن‌ها تا ارتفاع ۱۲۰۰ متر (۴۰۰۰ فوت) می‌رسند.

جزیره ها :

همچنین 14 جزیره کوچک وبزرگ به نامهای ابوموسی ، بنی فرور، تنب کوچک وبزرگ، سیری، شتور، فرور، کیش، لاوان، قشم، لارک، هرمز، هندورابی و هنگام در محدوده آبهای ساحلی این استان قرار دارند.

اقلیم و نوع آب و هوا :

استان هرمزگان از مناطق گرم و خشک ایران است و اقلیم آن تحت تأثیر آب و هوای نیمه بیابانی و بیابانی قرار دارد. هوای نوار ساحلی در تابستان ها بسیار گرم و مرطوب است و گاهی نیز دمای آن از 52درجه سانتیگراد تجاوز می کند. دمای متوسط سالانه این منطقه در حدود 27 درجه سانتیگراد است.

از ویژگیهای آب و هوایی استان هرمزگان ، یک فصل طولانی گرم و یک فصل کوتاه خنک است. فصل گرم همراه با هوای شرجی 9ماه به درازا میکشد.فصل تابستان از اوایل اسفندماه شروع می شود، هوا رفته رفته رو به گرمی می رود تا اینکه گرما در تیر و مرداد به اوج خود می رسد. فصل خنک آن همراه با خشکی نسبی هوا در حدود 3ماه طول می کشد. این فصل از اوایل آذر ماه شروع می شود و تحت تأثیر توده های هوای خنک غربی قرار می گیرد. دمای هوای این استان در سردترین شبهای سال به ندرت به صفر درجه می رسد و در روزهای زمستان دمای آن معمولا از 10درجه سانتیگراد بالای صفر پایین تر نمی آید.

اصولا آب و هوای این استان همانند آب و هوای نواحی بیابانی است و میزان بارشهای جوی آن نیز فوق العاده اندک می باشد. در این منطقه، درحدود9ماه از سال بارندگی مهمی صورت نمی گیرد. در همان موارد اندک هم بارندگی آن اغلب مانند بارانهای بهاری سیل آسا است وخسارات فراوانی به بار می آورد. میزان رطوبت نسبی در سواحل خلیج فارس عمدتا بالا است و بین20 تا 100 درصد نوسان دارد.

پوشش گیاهی و حیات‌وحش:

هرمزگان دارای پوشش گیاهی گرمسیری و نیمه‌گرمسیری است و درختانی مانند نخل، کنار، کهور و حرا در آن رشد می‌کنند. همچنین زیستگاه گونه‌های جانوری مانند گاندو (تمساح پوزه‌ کوتاه)، پرندگان مهاجر و انواع آبزیان است.

رودخانه ها :

مهم‌ترین رودخانه‌های استان میناب و کوی هستند، اما به دلیل اندازه کوچک و دره‌های عمیقشان، امکان کشاورزی آبی و ایجاد مراتع طبیعی در این منطقه محدود است.⁴

افراد مشهور و تاثیرگذار استان هرمزگان

در استان هرمزگان، شخصیت‌های برجسته‌ای در حوزه‌های مختلف علمی، فرهنگی، هنری و اجتماعی تأثیرگذار بوده‌اند که در اینجا فقط به تعدادی از آنها می پردازیم. این افراد تنها بخشی از چهره‌های برجسته هرمزگان هستند که در دوره‌های مختلف تاریخی، چه در گذشته و چه در زمان معاصر، نقش مهمی در توسعه و ترویج فرهنگ و هنر این استان ایفا کرده‌اند.

محمد علی مینابی بندرعباسی ملقب به سدید السلطنه کبابی

خواجه کمال الدین عطا

شمس الدین محمد بن احمد کیشی

شیخ شهاب الدین احمد بن ماجد سعدی کنگی

مریم بهنام

ابراهیم منصفی

موسیقی محلی استان هرمزگان

موسیقی ، غنا و رقص جزئی جدانشدنی از زندگی انسانهاست که همیشه در ادوار مختلف تاریخ دارای چالش هایی بوده است اما زدودن آن از سینه و ضمیر انسانها کاری نشدنی است . نخستین تصاویر منقوش که در آثاری از جهانگردانی مثل شاردن و دلاواله به جا مانده نشان می دهد در بدو شگل گیری شهر گامبرون یا شهر امروزی بندرعباس، گروه های موسیقی به فعالیت مشغول بوده اند . که البته بعدتر در شهرهای این استان نیز این موسیقی و آوا وارد شده است و موسیقی محلی این استان را تشکیل داده اند.

در دوره‌ای که بندرعباس از نظر اقتصادی ضعیف شده بود و تحت کنترل امامان مسقط قرار داشت، اوضاع این منطقه سخت و دشوار شد. در این دوران، موسیقی در بندرعباس کمتر دیده یا شنیده می‌شد و فقط اشاره‌های محدودی به آن وجود دارد. اما از دهه ۳۰ به بعد، مهاجرانی که از مناطق غربی هرمزگان، مثل بستک و بندرلنگه، به کشورهای جنوب خلیج فارس مثل بحرین، قطر و دبی (نه امارات امروزی) کوچ کرده بودند، توانستند با استفاده از تکنولوژی‌های ضبط صدا، احساسات خود را از طریق موسیقی به سرزمین مادری‌شان منتقل کنند. در آن زمان، ضبط صدا روی موم، نوار ریل و صفحه‌های سنگی ممکن شده بود، اما به دلیل دورافتادگی بندرعباس، این امکانات در آنجا در دسترس نبود.

یکی از قدیمی‌ترین صداهای ضبط‌شده‌ای که از این منطقه باقی مانده، احتمالاً متعلق به یوسف محمد مشاعی است. او از سال ۱۳۳۵ فعالیت موسیقیایی خود را آغاز کرده بود و در سال ۱۳۴۳ گروه موسیقی الانوار را در بحرین تأسیس کرد. این گروه در تاریخ موسیقی بحرین جایگاه مهمی دارد.¹¹

با اینکه موسیقی هرمزگان سبک های بسیار متنوعی دارد، با اینحال موسیقی طرب یکی از قدیمی‌ترین سبک‌های موسیقی محلی هرمزگان است که بیش از صد سال قدمت دارد. این موسیقی در سراسر استان، به‌ویژه در سواحل و جزایر، رواج داشته و ساز اصلی آن عود است که همراه با سازهای کوبه‌ای محلی نواخته می‌شود.

ریشه این سبک به مهاجرت سیاه‌پوستان از زنگبار و شرق آفریقا به خلیج فارس بازمی‌گردد و به‌مرور با نواهای محلی مناطق جنوبی ایران، از جمله قشم و بندرعباس، ترکیب شده است. نوازندگان و خوانندگان بزرگی مانند علی محبوب، محمد منصور، علی حبیب‌زاده، حسین وفادار و مرشد میررستمی از جمله نام‌های برجسته این سبک هستند.

موسیقی طرب بیشتر در محافل و مجالس مردم محلی اجرا می‌شد، اما از اواخر دهه هفتاد، برخی از خوانندگان پاپ بندرعباس، این سبک را با ادوات مدرن ترکیب کردند که می‌توان آن را ریشه موسیقی پاپ این منطقه دانست.

موسیقی هرمزگان به‌ طور کلی با مناطق حاشیه خلیج فارس و شرق آفریقا ارتباط نزدیکی داشته و این تبادل فرهنگی باعث شکل‌گیری سبک خاص و منحصر‌به‌فردی در این منطقه شده است.¹²

سازهای کلیدی در موسیقی هرمزگان

عمده سازهای موسیقی هرمزگان(موسیقی بندری) شامل سورنا، دهل، کسر، پیپه، قلم جُفتی، سما (دف یا دایره) و عود هستند. اغلب این سازها کوبه‌ای‌اند و مسئول حفظ ریتم و ایجاد انرژی در اجرا هستند. وجود سازهای بادی مانند سورنا و قلم جُفتی، ملودی اصلی را شکل میدهد و با کمک سازهای کوبه‌ای، حالتی چندریتمی یا پلی‌ریتمی پدید می‌آورد. این پلی‌ریتمی جذابیت و تنوع شنیداری موسیقی بندری را دوچندان میکند.¹³

فیلم مستند استان هرمزگان

خوشبختانه درباره این استان مستندهای زیادی ساخته شده است اما یکی از جالبترین این مستندها، مستند “باد جن” (1348) است به کارگردانی ناصر تقوایی که سفری رازآلود به عمق باورهای کهن ساکنان جنوب یاران به خصوص هرمزگان را به تصویر میکشد. مردمانی که با آیین های اسرارآمیز پیوندی ناگسستنی دارند. برای مثال مراسم زار که در قسمت مراسم های این مقاله برایتان شرح خواهم داد.¹⁴

برای مشاهده کامل این مستند، اینجا کلیک کنید.

جمعیت و ویژگی های اجتماعی

جمعیت

بر اساس آخرین سرشماری رسمی کشور (۱۳۹۵)، استان هرمزگان جمعیتی در حدود 1,776,415 نفر دارد. حدود ۴۲٪ از جمعیت استان هرمزگان روستانشین و ۵۸٪ شهرنشین هستند.بر اساس آخرین سرشماری رسمی کشور (۱۳۹۵)، استان هرمزگان جمعیتی در حدود 1,776,415 نفر دارد. حدود ۴۲٪ از جمعیت استان هرمزگان روستانشین و ۵۸٪ شهرنشین هستند. بندرعباس، مرکز استان، پرجمعیت‌ترین شهر این استان است.¹⁵

ویژگی های زبانی

استان هرمزگان چهار خانواده زبانی عمده دارد: ایرانی، سامی، هندی و ترکی. خانواده ایرانی شامل گویش‌های بندری و زبان‌هایی مانند فارسی، لارستانی، کمزاری و بشاگردی است. علاوه بر این، بسیاری از مردم در شهرها از فارسی تهرانی به عنوان زبان مادری استفاده می‌کنند. زبان بلوچی جنوبی نیز در جنوب شرقی استان و کورُشی در برخی روستاهای ساحلی مرکزی صحبت می‌شود. عربی خلیجی در روستاهای ساحلی غرب استان و عربی شحی در جزیره لارک رایج است. خلوصی، یک زبان هندی طبقه‌بندی‌نشده، در دو روستا در غرب استان صحبت می‌شود. در نهایت، زبان ترکی قشقایی نیز در برخی خانواده‌ها در منطقه کَندَران غرب استان استفاده می‌شود.¹⁶

مهاجرت

استان هرمزگان با ویژگی‌های جغرافیایی و اقتصادی خاص خود، مقصد مهاجرت‌های داخلی و خارجی متعددی است. در سال‌های اخیر، مهاجرت روستاییان به شهرها به‌ویژه بندرعباس افزایش یافته است. به‌طوری‌که جمعیت روستایی استان به‌شدت کاهش یافته و بسیاری از روستاها با خطر خالی‌شدن مواجه شده‌اند.

از سوی دیگر، هرمزگان مقصد مهاجرتی برای برخی از استان‌های دیگر مانند کرمان است. بر اساس گزارش‌ها، از سال ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۵، حدود ۱۰,۱۶۳ نفر از استان کرمان به هرمزگان مهاجرت کرده‌اند.¹⁷

دین

استان هرمزگان دارای جمعیتی با ترکیب مذهبی متنوع است. اکثریت مردم این استان مسلمان هستند و پیروان هر دو مذهب شیعه و سنی در آن زندگی می‌کنند. بر اساس آمارهای موجود، حدود ۳۰ درصد از جمعیت استان را اهل سنت تشکیل می‌دهند که عمدتاً پیرو مذهب شافعی هستند و بخشی نیز به مذهب حنفی تعلق دارند.¹⁸

ویژگی های قومی

استان هرمزگان از لحاظ ویژگی‌های قومی، بسیار متنوع است و این تنوع به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص استان و تاریخچه‌ی طولانی مهاجرت‌ها و تعاملات فرهنگی میان مردم مختلف است.

استان هرمزگان را مکانی جهت تجمیع، تعامل فرهنگ و زندگی اقوام مختلف می‌توان دید. آنجا که افراد فارس و بلوچ از دیرباز در کنار هم در جزیره‌ها و سواحل این استان با آرامش زندگی می‌کنند. حتی در این رابطه آمیختگی، نژادهای دیگری چون اقوام عرب و سیاهپوستان را نیز پذیرفتند. البته در این استان افراد لر، لاری‌ها، و دیگر قومیت‌ها نیز، سکونت دارند و زندگی می‌کنند. راستی مکرانی‎ها را نیز، در استان هرمزگان مشاهده می‌کنند که تلفیقی از نژاد آسوری، هندو، افغان و سیاهپوست هستند. همچنین می‌توانید از زندگی افراد ایرانی که دارای نژاد افریقایی نیز هستند، در استان هرمزگان سراغ بیابید.¹⁹

جاذبه های گردشگری و فرهنگی

آثار تاریخی و فرهنگی

قلعه ها : استان هرمزگان به علت مورد استعمار قرار گرفتن توسط کشورهایی مانند پرتغال در گذشته، قلعه های تاریخی زیادی را از خود به جا گذاشته است. از جمله :

• قلعه پرتغالي هاي جزيره هرمز: قلعه به شكل چند ظلعي نامنظم است. ساختمان آن بسيار محكم است و ديوارهايي به قطر 3/5 متر با چند برج به ارتفاع 12متر دارد. تاسيسات قلعه شامل انبارهاي تسليحات ، آب انبار و اتاق هايي با سقف هلالي است.
• قلعه لشتان: اين قلعه در 6 كيلومتري شرق بندرلنگه قرار گرفته و تاريخ بناي ان سال 904 هجري قمري است. با توجه به تاريخ مذكور، گروهي معتقدند كه ساخت اين بنا به زمان سلطه پرتغالي ها بر خليج فارس مربوط است. جمعي نيز عقيده دارند، اين قلعه در عهد هخامنشي احداث شده و بيش از 2000 سال قدمت دارد. در حال حاضر ، بجز حصار بند و اثار مخروبه روي ديوارها ، اثر ديگري از ساختمان قلعه باقي نمانده است. در داخل قلعه لشتان ، چندين قبرستان ، ده ها بركه آب و انبار آذوقه و آثار فراوان ديگري به جاي مانده است.
• قلعه هزاره (بي بي مينو ): تنها بنای تاریخی شهر میناب، قلعه هزاره یا قلعه بی‌بی مینو است که مردم بومی آن را به دو خواهر افسانه‌ای، بی‌بی مینو و بی‌بی نازنین، نسبت می‌دهند. این قلعه تا اواخر دوره قاجار مرکز حکومت محلی بوده و در گذشته خندقی پیرامون آن قرار داشته است. امروزه از این قلعه تنها ویرانه‌ای باقی مانده است.
• قلعه پرتغالي هاي جزيره قشم: در جزیره قشم، قلعه‌ای قدیمی و مخروبه وجود دارد که در سال 1030 هجری قمری به دستور پادشاه اسپانیا ساخته شد و یک سال بعد به دست سپاه ایران فتح گردید. این قلعه دارای دو حصار، برج‌هایی در چهار گوشه و خندقی پر شده است. دیوارهای آن با سنگ‌های مرجانی و ملات ساروج به سبک ساسانی بنا شده و تعدادی لوله توپ زنگ‌زده در میان خرابه‌های آن باقی مانده است که برخی به قشم، لافت و بندر لنگه منتقل شده‌اند.

معابد یا نیایشگاه ها : به دلیل کنار هم قرار گرفتن قومیت ها و ادیان مختلف در این استان تعدادی معبد و نیایشگاه نیز به چشم میخورد. از جمله:

• معبد هندوها در بندرعباس در سال 1310 هجری قمری، دوران محمدحسن خان سعدالملک، ساخته شد. این بنا شامل اتاقی چهارگوش با گنبدی منحصربه‌فرد است که سبک مقرنس‌های آن با سایر گنبدهای ایران و خلیج فارس تفاوت دارد. معماری آن کاملاً تحت تأثیر معابد هندی است و یکی از معدود آثار تاریخی بندرعباس محسوب می‌شود که امروزه در کنار یکی از خیابان‌های اصلی شهر قرار دارد.
• در ۱۵ کیلومتری قشم، در مسیر خربس به بندر سوزا، نیایشگاه صخره‌ای ميترا قرار دارد که شامل تالاری ۲۵ متری در دل کوه و روزنه‌هایی در سه ردیف است. این محل احتمالاً مرکز پرستش ایزد مهر بوده و به دوره مادها بازمی‌گردد. معماری آن شباهت زیادی به آرامگاه صخره‌ای کلات خورموج در بوشهر دارد و نشان‌دهنده تمدنی پیشرفته در جزیره قشم در آن دوره است.

پل تاریخی :

• پل لاتیدان، یادگار دوره صفوی، در مسیر لار-بندرعباس و در ۵۰ کیلومتری غرب بندرعباس بر روی رودخانه کل ساخته شده است. برخلاف پل‌های آجری صفوی، این پل از سنگ‌های نامنظم ساخته شده و از طولانی‌ترین پل‌های ایران محسوب می‌شود. پل دارای ۱۰۰ دهانه بوده که امروزه ۳۳ دهانه آن باقی مانده است و از مهم‌ترین طرح‌های پل‌سازی ایران قدیم به شمار می‌رود.²⁰

جاذبه های طبیعی

دیدنی های طبیعی این استان هیچوقت تمام نمیشود و شما همچنان میتوانید در آن به جستجو و ماجراجویی بپردازید. ما اینجا فقط بخشی از این دیدنی ها را برای شما فراهم کرده ایم.

همانطور که قبلتر گفتیم در این استان جزایر دیدنی زیادی وجود دارد که در اینجا به چند تا از این جزیره ها اشاره میکنیم:

جزیره شیدور یا مارو :

جزیره‌ای غیرمسکونی در جنوب شرقی جزیره لاوان با مساحت 4.1 کیلومتر مربع که زیستگاه گیاهان شور و مقاوم در برابر کم آبی، چهارگونه پرستوي دريايي و تعداد زيادي مار سمي سياهرنگ و كوچك كه معمولاٌ زير شن مخفي مي شوند که به همين جهت به جزيره مارو نيز معروف است.

این جزیره از سال ۱۳۶۶ تحت حفاظت سازمان محیط‌زیست قرار دارد و بازديد از اين جزيره همراه با راهنمايان آشناي محيط زيست و مجوزهاي لازم امكان پذير است.

جزیره رنگارنگ هرمز :

چیزی که در همه جای هرمز به چشم میخورد و تبدیل به نمادی از این جزیره شده است، تنوع سنگ‌ها و کانی‌های مختلف، خاک‌های سفید، آبی، صورتی و خاکستری و رنگ سرخی که تقریبا در تمام جزیره به چشم میخورد. از جاذبه های طبیعی این جزیره میتوان به این موارد اشاره کرد:

دره مجسمه ها، دره ای تماما رو به خلیج فارس با غروب هایی چشم نواز و صخره هایی با اشکال عجیب و غریب!، الهه نمک که در واقع یک کوه و یک غار بلورین است که در اثر فعالیت های زمین شناسی شکل گرفته است و مناظر بسیار شگفت انگیزی را خلق کرده است. همینطور ساحل نقره ای که یکی از جلوه گرترین پدیده هایی خواهد بود که تا به حال دیده اید!

این استان سواحل دیدنی زیادی هم دارد از جمله ساحل مکسر در بندر مقام هرمزگان! این ساحل پر از صخره ها و کوه هایی با اشکال مختلف و عجیب و غریب است که توجه شما را به خود جلب میکند.

فرهنگ و هنر استان هرمزگان

آداب و رسوم :

استان هرمزگان با تاریخ و فرهنگ غنی خود، آداب و رسوم خاصی دارد که ریشه در زندگی دریانوردی، اقلیم گرم و ارتباط گسترده با کشورهای حاشیه خلیج فارس دارد. برای مثال بیشتر مردم به خصوص زنان این منطقه برای نمونه زنان بندر تاریخی کنگ اعتقاد دارند “هرچه دریا بیاورد تقدیر است.” آنها در نزدیکی پایان سفر کاری همسران دریانوردشان به صورت دسته جمعی به پهلوگاه کشتی ها می روند و در آنجا در انتظار مردان مینشینند. این انتظار یا با دیدار خاتمه می یابد و یا با مرگ همسرشان در دریا که این همان چیزی است که آنها تقدیر مینامند.

از دیگر رسوم آنها میتوان به نوروز صیاد، اشاره کرد که هر سال در آخرین روز تیرماه برگزار می‌شود. این روز پایان یک سال صیادی و آغاز فصل گرمای واقعی در منطقه است. مراسم در روستای سَلَخ از صبح تا غروب ادامه دارد و با شست‌وشوی بدن در آب دریا برای پالایش روح و جسم آغاز می‌شود. در این روز، صید ممنوع است و مردم از ماهی در وعده‌های غذایی خود استفاده نمی‌کنند. این آیین نشان‌دهنده شناخت عمیق مردم جنوب از دریا و احترام آن‌ها به دوره تخم‌ریزی آبزیان و حفظ محیط زیست دریایی است.²¹

دیگر آداب این استان عبارت اند از رسم صید گشا، سراخونی، اوشار و بسیار بسیار آداب دیگر…

مراسم های خاص :

• مراسم زار: مراسم زار آیینی شفابخش در جنوب ایران است که برای درمان افرادی که به باور مردم، دچار تسخیر “بادهای خبیث” شده‌اند، برگزار می‌شود. این مراسم با موسیقی، رقص و ریتم‌های خاص همراه است و هدف آن برقراری تعادل میان انسان و نیروهای اثیری است. زار صرفاً یک آیین نیست، بلکه راهی برای تسکین روح، بازیابی خود و اتصال به جهانی فراتر از واقعیت روزمره محسوب می‌شود.(برای اطلاعات بیشتر میتوانید مستندی که در قسمت های قبلی مقاله معرفی کردم را تماشا کنید.)
• جشنواره خواجه عطا: جشنواره خواجه عطا یکی از مهم‌ترین رویدادهای فرهنگی، ورزشی و گردشگری استان هرمزگان است که با هدف پاسداری از فرهنگ، آیین‌ها و سنت‌های دیرینه ساحل‌نشینان خلیج فارس برگزار می‌شود. این جشنواره، علاوه بر زنده نگه داشتن یاد و خاطره خواجه عطا، وزیر و فرمانده شجاع این استان که در برابر استعمار پرتغالی‌ها ایستادگی کرد، نقش مهمی در معرفی میراث فرهنگی و جلب گردشگران داخلی و خارجی دارد که در آن، هنرهای محلی، نغمه‌های موسیقی بومی و آداب و رسوم دیرینه به نمایش درمی‌آید. در کنار این جلوه‌های فرهنگی، بستری مناسب برای جذب گردشگران داخلی و بین‌المللی فراهم می‌شود که می‌تواند رونق تازه‌ای به صنعت گردشگری استان هرمزگان ببخشد.

_{در همین راستا، پیشنهادهایی برای ثبت رسمی این رویداد در فهرست میراث ملی و یونسکو و همچنین ایجاد موزه‌ای ویژه برای حفظ و مستندسازی تاریخ و فرهنگ خواجه عطا مطرح شده است.}²²

صنایع دستی و سوغات :²³

اقتصاد و صنایع اصلی

استان هرمزگان با توجه به موقعیت جغرافیایی و منابع طبیعی خود، نقش مهمی در اقتصاد منطقه ای و ملی ایفا می کند. طبق آمار حساب های منطقه ای سال 1400 از مرکز آمار ایران، این استان سهمی معادل 2.2 درصد از کل تولید ناخالص داخلی (GDP) کشور دارد و در رتبه 11 بین استان های کشور قرار دارد. در این راستا، بخش های مختلف اقتصادی استان به شرح زیر توزیع شده است:²⁴

خدمات (50 درصد):

این سهم بالا از بخش خدمات ممکن است به فعالیت‌های مربوط به بندرها، گردشگری، حمل‌ونقل، و سایر بخش‌های خدماتی مانند بهداشت و آموزش اشاره داشته باشد. به‌ویژه با توجه به موقعیت استراتژیک هرمزگان و حضور بنادر بزرگ مانند بندرعباس، بخش خدمات می‌تواند از پویایی قابل توجهی برخوردار باشد.

صنعت (25 درصد):

صنایع پتروشیمی، پالایشگاهی، فولاد، و تجهیزات مرتبط با حمل‌ونقل به‌ویژه در صنایع بندری نقش دارند. این سهم به‌طور طبیعی از وجود زیرساخت‌های صنعتی و اقتصادی در استان حکایت دارد.

کشاورزی (12 درصد):

بخش کشاورزی در هرمزگان به دلیل شرایط آب‌وهوایی خاص، ممکن است محدودیت‌هایی داشته باشد. با این حال، تولید محصولات کشاورزی مانند خرما، مرکبات، و صیفی‌جات در استان بسیار مهم است و این سهم نشان‌دهنده وجود فعالیت‌های کشاورزی نسبتاً پررنگ در منطقه است.²⁵

ساختمان (10 درصد):

بخش ساختمان در هرمزگان نیز در توسعه زیرساخت‌های شهری و روستایی نقش دارد. به ویژه با توجه به رشد جمعیت و نیاز به مسکن و دیگر زیرساخت‌ها، این سهم معقول به نظر می‌رسد.

شاید برایتان سوال باشد که چگونه تغییرات جمعیتی بر تقاضای مسکن تاثیر میگذارد؟ که میتوانید مقاله زیر را مطالعه کنید.

چگونه تغییرات جمعیتی بر تقاضای مسکن تأثیر می‌گذارد؟

معدن (3 درصد): بخش معدن در هرمزگان هنوز سهم کوچکی دارد و بیشتر به این علت است که منابع نفتیی که از دریاها و آب های کشور گرفته میشود را در مرکز آمار ایران جزو تولیدات ناخالص استانها نمی آورند بلکه در بسته بندی فرامنطقه ای قرار میگیرند.

صنایع و تولیدات اصلی استان²⁶

بخش کشاورزی، دامپروری و شیلات:

• استان هرمزگان داراي رتبه اول تولید لیموترش، رتبه اول تولید انبه، رتبه دوم تولید موز و رتبه های چهارم تولید خرما، مرکبات، صیفی جات و پیاز و رتبه پنجم تولید گوجه فرنگی در کشور مي باشد.

• وجود ظرفیت های پرورش میگو مراکز تولید و تکثیر لارو میگو ، امکانات صید صنعتی و همچنین قابلیت پرورش ماهیان در قفس  از مهم‌ترین ظرفیت‌های بخش شیلات در استان هرمزگان است.

بخش صنعت و معدن:

• طي دهه‌هاي اخير اجراي طرح‌هاي بزرگ عمراني و صنعتي، ايجاد مناطق آزاد تجاري و صنعتي( کیش وقشم با عملكرد توام تجاري و صنعتي) و مناطق 5 گانه ويژه اقتصادي از جمله اقدامات مهم در زمينه گسترش و توسعه صنعت هرمزگان محسوب مي‌گردند كه ظرفیت‌های توسعه صنعتي استان را به سطح بالایی رسانده‌است.
• تنوع زمین‌شناختی استان هرمزگان که دربردارنده زون‌های زاگرس چین‌خورده، مکران و آمیزه‌های رنگین و گنبدهای نمکی است؛ باعث شده که این استان پتانسیل خوبی در مواد معدنی مختلف فلزی و غیرفلزی داشته باشد.
• هرمزگان ازنظر مقدار ذخیره و حجم بهره‌برداری در زمینه برخی مواد معدنی مثل سنگ گچ جزء مهم‌ترین مناطق کشور است و ازنظر مواد معدنی مثل کرومیت، سنگ نمک و منگنز جزء مناطق شاخص محسوب می‌شود.²⁷

بخش خدمات (تجارت و بازرگانی و حمل و نقل):

استان هرمزگان داراي 4 نوع حمل و نقل هوايي، ريلي ، جاده‌اي و دريايي مي باشد كه در واقع محل اتصال حمل و نقل زميني و دريايي مي‌باشد و از نظر تجارت و فعاليت هاي اقتصادي از استان‌های برجسته کشور می باشد.

• حمل‌ونقل ریلی: راه‌های اصلی راه‌آهن استان 626.5 کیلومتر طول دارد و 11 ایستگاه فعال دارد. در سال 1400، 724643 مسافر و 2224990 تن بار از طریق راه‌آهن جابجا شده است.
• حمل‌ونقل جاده‌ای: طول شبکه راه‌های استان 9891 کیلومتر است، با 800 کیلومتر آزادراه و بزرگراه. در سال 1400، 4187472 تن بار درون استانی و 20463003 تن بار خارج از استان جابجا شد. همچنین، حدود 770467 مسافر برون استانی و 462178 مسافر درون استانی جابجا شدند.
• حمل‌ونقل هوایی: استان هرمزگان دارای 9 فرودگاه فعال است که 4 فرودگاه آن بین‌المللی هستند. در سال 1400، 4459 تن کالا و 512558 مسافر وارد و 5406 تن کالا و 521132 مسافر خروجی از فرودگاه‌های استان بوده‌اند.
• گمرک استان: در سال 1400، 18091645 تن مواد نفتی و 21755152 تن کالاهای غیرنفتی از بنادر استان تخلیه شده است. همچنین، تعداد 6895207 مسافر از بنادر استان وارد و 6894267 مسافر از آن خارج شده‌اند.

 بازار املاک و مستغلات هرمزگان

مناطق پرتقاضا:

مناطق پرتقاضا شامل بندرعباس، کیش، قشم و میناب هستند.

سطح قیمت ها:

بر اساس اطلاعات موجود در سایت دیوار، در هرمزگان، قیمت‌ها برای مسکن و املاک متفاوت است و بستگی به موقعیت و نوع ملک دارد. برای مثال، قیمت‌ها در بندرعباس از ۲ میلیارد تومان برای خانه‌های کوچک شروع می‌شود و تا چند ده میلیارد تومان برای ویلاهای لوکس در کیش و قشم می‌رسد.

نوع ساخت و ساز غالب:

به‌طور کلی، نوع ساخت‌وساز در هرمزگان ترکیبی از ساختمان‌های مدرن و بلندمرتبه در مناطق شهری و مناطق مشابه کیش و سازه‌های سنتی در مناطق روستایی است که با توجه به شرایط اقلیمی و فرهنگی منطقه طراحی و اجرا می‌شوند.

چالش‌ها و فرصت‌ها در املاک و مستغلات هرمزگان

چالش ها:

افزایش قیمت زمین و مسکن: رشد تقاضا و ورود سرمایه‌گذاران غیر بومی باعث افزایش قیمت زمین و املاک شده است، که خرید خانه را برای مردم بومی دشوار کرده است.

مشکلات حقوقی و اسنادی: در برخی مناطق، نبود اسناد رسمی و وجود زمین‌های فاقد سند مشکلاتی برای خریداران و سرمایه‌گذاران ایجاد کرده است.

در زمینه این چالش، سامانه ثبت من برای رسیدگی آنلاین در حوزه ثبت اسناد و املاک فراهم شده که آموزش کار با این سامانه را میتوانید در مقاله آموزش سامانه ثبت من در مجله ما مطالعه کنید.

آموزش سامانه ثبت من : خدمات آنلاین در حوزه ثبت اسناد و املاک – بخش اول

محدودیت‌های زیرساختی: توسعه برخی مناطق به دلیل ضعف در زیرساخت‌های شهری مانند آب، برق و راه‌های ارتباطی کند پیش می‌رود.

چالش های زیست‌محیطی: خطر سیل(با توجه به اقلیم استان هرمزگان که گاهی باران های سیل آسا هم دارد)، زلزله، فرونشست زمین و … ممکن است بر ارزش و ایمنی املاک تأثیر بگذارد.

فرصت ها:

افزایش سرمایه‌گذاری در مناطق آزاد و ویژه اقتصادی: وجود مناطق آزاد کیش و قشم و مناطق ویژه اقتصادی در هرمزگان، فرصت مناسبی برای سرمایه‌گذاری در بخش املاک و مستغلات ایجاد کرده است.

رشد گردشگری و تقاضای املاک تجاری و اقامتی: افزایش گردشگران داخلی و خارجی، بازار املاک تجاری، هتل‌سازی و اقامتگاه‌های تفریحی را رونق داده است.

پروژه‌های توسعه‌ای و سرمایه‌گذاری

فرصت‌های سرمایه‌گذاری:

در استان هرمزگان طرح ها و فرصت های زیادی برای سرمایه گذاری وجود دارد. بیشترین فرصت ها در شهرستان های بندرعباس، پارسیان و قشم هستند که عمدتا در زمینه صنعت و کشاورزی و بعد از آن در زمینه گردشگری اند.

کشاورزی: همانطور که قبلتر هم گفته شد، استان هرمزگان با دارا بودن اقلیم گرم و مرطوب، مزیت نسبی در تولید محصولات باغی نظیر خرما، پرتقال، لیموترش، نارنگی و سایر مرکبات دارد که فرصت‌های مناسبی برای سرمایه‌گذاری در این بخش فراهم می‌کند.

صنعت: با توجه به موقعیت استراتژیک استان و دسترسی به آب‌های آزاد، فرصت‌های سرمایه‌گذاری در بخش‌های صنعتی متنوعی وجود دارد. بر اساس اطلاعات مرکز خدمات سرمایه‌گذاری استان هرمزگان، ۱۱۹ فرصت سرمایه‌گذاری در بخش صنعت شناسایی شده است.

گردشگری: جزایر کیش و قشم به‌عنوان مناطق آزاد تجاری-صنعتی و با جاذبه‌های طبیعی و تاریخی فراوان، پتانسیل بالایی برای توسعه صنعت گردشگری دارند که می‌تواند زمینه‌ساز سرمایه‌گذاری‌های سودآور باشد.

پروژه های توسعه ای:

توسعه بنادر شرق هرمزگان: در راستای سیاست اقتصاد دریا محور، هشت پروژه جدید در بنادر شرق هرمزگان، از جمله جاسک و سیریک، تعریف شده است که به توسعه زیرساخت‌های بندری و افزایش ظرفیت‌های تجاری این مناطق کمک می‌کند. این پروژه‌ها در زمینه احداث ابنیه مورد نیاز بنادر و همچنین تعمیرات تعریف می‌شوند.²⁸

بهره‌برداری و آغاز ۹۹۰ پروژه مختلف: استاندار هرمزگان اعلام کرده است که ۹۹۰ پروژه با اعتباری بالغ بر ۶۱ هزار میلیارد تومان در بخش‌های مختلفی نظیر راه، دریانوردی، شیلات، آموزش، کشاورزی، صنعت، معدن، فاضلاب، نفت و برق در حال بهره‌برداری یا آغاز هستند. این پروژه‌ها نقش مهمی در توسعه استان و ایجاد امید در جامعه خواهند داشت.²⁹

نتیجه‌گیری و چشم‌انداز آینده استان هرمزگان

چشم‌انداز آینده استان

اقتصادی: توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل زمینی و دریایی، تقویت ظرفیت‌های بندری و گمرکی، و حمایت از صنایع وابسته به دریا، آینده‌ای پویا را برای استان رقم خواهد زد. علاوه بر این، سرمایه‌گذاری در حوزه انرژی، صنایع فرآوری و صادراتی می‌تواند نقش کلیدی در رشد اقتصادی استان ایفا کند.

اجتماعی: با گسترش فرصت‌های شغلی، بهبود زیرساخت‌های شهری و افزایش خدمات رفاهی، می‌توان انتظار داشت که کیفیت زندگی در شهرهای بزرگ استان مانند بندرعباس، قشم و کیش بهبود یابد. همچنین، توسعه آموزش و مهارت‌های فنی برای نیروی کار بومی، نقش مهمی در کاهش نرخ بیکاری ایفا خواهد کرد.

فرهنگی: حفظ و ارتقای میراث فرهنگی و آداب و رسوم بومی در کنار توسعه گردشگری پایدار، می‌تواند تعاملات فرهنگی را تقویت کرده و به رشد صنعت گردشگری و صنایع‌دستی کمک کند.

استان هرمزگان به‌عنوان یکی از مناطق راهبردی کشور، با دارا بودن ظرفیت‌های اقتصادی، تجاری، گردشگری و حمل‌ونقل، از موقعیت ممتازی در توسعه ملی برخوردار است. این استان به دلیل برخورداری از بنادر استراتژیک، مناطق آزاد کیش و قشم، صنعت شیلات، کشاورزی گرمسیری، و پتانسیل‌های صنعتی و نفتی، همواره مورد توجه سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی بوده است.

منابع

1. تاریخچه استان هرمزگان- دادگستری کل استان هرمزگان ↩︎
2. وسعت و موقعیت جغرافیایی استان هرمزگان- استانداری هرمزگان ↩︎
3. همسایگان استان هرمزگان- دانشنامه بریتانیکا ↩︎
4. ویژگی های طبیعی هرمزگان- دادگستری کل استان هرمزگان و دانشنامه بریتانیکا ↩︎
5. سدیدالسلطنه- بنیاد نخبگان استان هرمزگان و مجله آرموس و مجله نگاه ↩︎
6. خواجه عطا- بنیاد نخبگان استان هرمزگان ↩︎
7. شمس الدین کیشی- ایرنا ↩︎
8. ابن ماجد- دانشنامه فلسفه، علم و فناوری در اسلام آکسفورد ↩︎
9. مریم بهنام- ویکی پدیا ↩︎
10. ابراهیم منصفی- رسانه مجازی نگاه ↩︎
11. تاریخچه ای مختصر از موسیقی هرمزگان- مجله آرموس ↩︎
12. موسیقی محلی هرمزگان- پادکست اورسی ↩︎
13. سازهای کلیدی موسیقی هرمزگان- تهران اسپیکر ↩︎
14. مستند مراسم زار- پادکست اورسی ↩︎
15. جمعیت استان هرمزگان- مرکز آمار ایران ↩︎
16. خانواده های زبان هرمزگان- ایران اطلس ↩︎
17. وضعیت مهاجرت هرمزگان- صبح ساحل(روزنامه مردم هرمزگان) و کرمان نو ↩︎
18. دین مردم هرمزگان- خبرگزاری تسنیم ↩︎
19. نژادهای مردم هرمزگان- آژانس هواپیمایی و گردشگری اوژن گشت کیش ↩︎
20. جاذبه های تاریخی هرمزگان- دادگستری کل استان هرمزگان ↩︎
21. نوروز صیاد- رسانه مجازی نگاه ↩︎
22. جشنواره خواجه عطا- روزنامه دریا ↩︎
23. صنایع دستی هرمزگان- رسانه مجازی نگاه ↩︎
24. توزیع بخش های مختلف اقتصادی هرمزگان- فردای اقتصاد ↩︎
25. کشاورزی در هرمزگان- رسان آب ↩︎
26. صنایع اصلی هرمزگان- مرکز خدمات سرمایه گذاری استان هرمزگان ↩︎
27. معدن در هرمزگان- خانه معدن ایران ↩︎
28. توسعه بنادر شرق هرمزگان- شبکه اطلاع رسانی جامعه دریایی مانا ↩︎
29. آغاز و بهره برداری از 990 پروژه مختلف- روزنامه آفرینش ↩︎